حملونقل، خیابان و ساختمان؛ سه مانع اصلی معلولان در تهران
میلیونها شهروند هر روز با خیابانهای ناهموار، ترافیک و ساختمانهای بلند تهران دست و پنجه نرم میکنند. در این میان، معلولان جسمی-حرکتی هنوز با محدودیتهای جدی و مانعهای شهری روبهرو هستند. پژوهش تازه مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران نشان میدهد که مشکلات دسترسپذیری نه تنها فنی، بلکه حقوقی، اجتماعی و اخلاقی هستند.
در تهران، شهری پرجمعیت و پرجنبوجوش، معلولان جسمی-حرکتی همچنان با محدودیتهای جدی مواجهاند. پژوهش تازه مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران نشان میدهد که دسترسپذیری شهری، تنها یک مسئله فنی نیست؛ بلکه چالشی حقوقی، اجتماعی و اخلاقی است که نیازمند توجه جدی مسئولان و شهروندان است.
طبق این پژوهش، حملونقل عمومی بزرگترین چالش برای معلولان است. اتوبوسها و ایستگاههای بیآرتی بدون رمپ، متروهایی بدون آسانسور و پلههای غیرقابل عبور، عبور و مرور با ویلچر را غیرممکن میکند. پیادهروهای ناهموار، جدولهای بلند و نهرهای وسط مسیر نیز حرکت آزادانه را محدود کردهاند.
ساختمانهای عمومی از بانکها و ادارات گرفته تا مراکز خرید، اغلب فاقد رمپ، آسانسور و سرویس بهداشتی مناسب هستند. جایگاههای پارک معلولان هم به طور مداوم اشغال میشوند و نظارت کافی بر آنها وجود ندارد.
پژوهش نشان میدهد دسترسی دیجیتال برای معلولان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از افراد به دلیل کمبود آموزش قادر به استفاده از ابزارهای دیجیتال نیستند. حتی وبسایتها و اپلیکیشنهای مناسبسازیشده بدون آموزش کاربران، کاربرد محدودی دارند. اطلاعرسانی برای نابینایان یا کمبینایان در ایستگاهها و سرویسهای حملونقل عمومی هنوز ناکافی است.
مرکز مطالعات تأکید میکند که قوانین حمایتی، از جمله قانون حمایت از حقوق معلولان کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، جامع و کافی هستند. اما اجرای آنها ضعیف، سلیقهای و غیرپیوسته است. بسیاری از کارکنان دولت و شهرداری از وجود این قوانین بیخبرند و هیچ نهاد مشخصی مسئول پیگیری اجرای کامل آنها نیست. یکی از فعالان حوزه معلولیت میگوید: «قوانین داریم، اما اجرا نمیشود. مشکل ما نبود قانون نیست، مشکل اجرای سلیقهای است.»
آگاهی عمومی پایین و کمکهای مبتنی بر ترحم، حقوق معلولان را نادیده میگیرد. پژوهشگران معتقدند تولید محتوا توسط خود معلولان در شبکههای اجتماعی توانسته آگاهی عمومی را افزایش دهد. تخلفات روزمره مانند اشغال جایگاههای پارک ویژه معلولان نیز بدون برخورد قانونی ادامه دارد.
درحالیکه شهرهای پیشرو جهان با پیادهروهای استاندارد، ناوگان حملونقل صد در صد قابل دسترسی و مشارکت فعال معلولان در تصمیمگیری، محیط شهری فراگیر ایجاد کردهاند، تهران هنوز با کاستیهای جدی مواجه است.
در این پژوهش به صورت کوتاهمدت سامانه شکایت آنلاین، آموزش رانندگان، نصب دوربین در پارکینگها پیشنهاد شده است. در میانمدت بر بازنگری نظام مهندسی و شرط پایان کار مناسبسازی، آموزش و فرهنگسازی در مدارس و تشکیل کمیتههای مشاورهای با حضور معلولان تأکید شده است.
در بلندمدت هم نقشه جامع دسترسپذیری، توسعه ناوگان ویژه معلولان و تصویب قوانین با ضمانت اجرایی قوی پیشنهاد شده است.
پژوهش مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران نشان میدهد که عدالت دسترسپذیری هنوز به واقعیت نرسیده است. ایجاد محیط شهری فراگیر نیازمند اصلاح قوانین، سرمایهگذاری در زیرساختها، آموزش شهروندان و مشارکت فعال خود معلولان است. تهران، شهری که هنوز برای همه طراحی نشده، مسیر طولانی برای تحقق محیطی برابر و فراگیر در پیش دارد.
