به گزارش آتیه آنلاین از ایرنا، یکی از قابل توجه‌ترین دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی به تغییر عضویت ایران از ناظر به دائم در سازمان همکاری شانگهای ارتباط می‌یابد که در جریان نشست سالانه شورای سران کشورهای عضو طی روزهای ۱۶ و ۱۷ سپتامبر (۲۵ و ۲۶ شهریورماه) در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان حاصل شد؛ نشستی که آیت‌الله «سیدابراهیم رییسی» رییس‌جمهوری کشورمان نیز در صدر هیاتی دیپلماتیک و به همراه برخی مسئولان کشور در آن شرکت کرده‌بود.

اهمیت و جایگاه این سازمان منطقه‌ای در جریان سفر اخیر رئیس‌جمهوری کشورمان به مسکو بار دیگر مورد توجه طرفین قرار گرفت و دو طرف ضمن آغاز به کار برای تهیه نقشه راه همکاری بلندمدت دو کشور، نسبت به همکاری در چارچوب شانگهای ابراز امیدواری کردند.

حسین امیرعبداللهیان وزیر خاجه کشورمان که در این سفر، رئیس‌جمهوری را همراهی می‌کرد در این زمینه گفت که روسیه از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای خشنود است و افزود: اکنون که حدود سه ماه از عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای می گذرد، یک ظرفیت بسیار بزرگی به شانگهای افزوده شده و از این نظر پوتین احساس خرسندی کردند و بر اهمیت نقش ایران تاکید داشتند.

هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود که گرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.

نگاهی به پیدایش، عضوگیری و اهداف سازمان

سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و بعد از آن نیز بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان مذکور ملحق شدند. هند و پاکستان از تابستان ۲۰۱۶ به عضویت دائم این سازمان درآمدند. در حال حاضر ایران، مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان را تشکیل می‌دهند.

در مجموع، سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر دارای هشت عضو دایم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و ۶ کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌ و گوی آن به شمار می روند.

هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود که گرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.

عضویت دائم؛ پروسه‌ای فنی و زمانبر

در پیوند با روند عضویت ایران در شانگهای لازم به ذکر است که کشورمان در سال ۲۰۰۵ به همراه هند و پاکستان به عضویت ناظر این سازمان در آمد و از سال ۲۰۰۸ در صدد تبدیل شدن به عضویت دائم این سازمان برآمد.

بنابراین ایران بیش از یک دهه در تلاش بود تا به عنوان عضو دائم این سازمان به رسمیت شناخته شود؛ تغییر جایگاهی که مستلزم تصمیم‌گیری و موافقت هم اعضای سازمان است.

«علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی بیستم مرداد ماه در صفحه توئیتر خود نوشت: «خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.» اما اینکه این تشریفات فنی چقدر زمان می‌برد، جای بحث و بررسی دارد.

از نگاه ناظران، پیوستن به اعضای دائمی پیمان شانگهای یک پروسه طولانی است و تهران باید به همه اسناد پذیرفته شده توسط سازمان همکاری شانگهای ملحق شود. در واقع مجلس شورای اسلامی باید ورود کشورمان به سازمان و همه این اسناد را تایید کند. این کار بیش از یک سال طول خواهد کشید.

بر اساس آیین نامه داخلی سازمان همکاری شانگهای فرایند عضویت دائم یک فرایند زمانبر و وقت‌گیری است که تجربه هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ نشان داد این پروسه ممکن است حداقل دو تا سه سال طول بکشد. بر اساس آیین نامه داخلی سازمان همکاری شانگهای فرایند عضویت دائم یک فرایند زمانبر و وقت‌گیری است که تجربه هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ نشان داد این پروسه ممکن است حداقل دو تا سه سال طول بکشد. دولت سیزدهم در صورت سرعت‌بخشی به تصویب اسناد، در بهترین حالت می‌تواند در سال آخر خود عضویت دائم ایران را در شانگهای رقم بزند.

افزون بر زمانبر بودن بررسی این مسائل در مجلس و پیشبرد سازوکارهای داخلی و خارجی، ممکن است اتفاقاتی در این مدت بین اعضا رخ دهد که بر این عضویت تاثیرگذارد. ضمن اینکه بازیگران متخاصم منطقه و بین‌الملل که از عضویت ایران در سازمان شانگهای نگران هستند، ممکن است در این حین کارشکنی و در این مسیر سنگ‌اندازی کنند.

همان گونه که بدخواهان در جریان سفر آیت‌الله رئیسی به مسکو بیکار ننشستند و اظهارات «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه مبنی بر عضویت ناظر ایران را دستمایه حاشیه سازی‌های خود قرار دادند. در حالی که تا مراحل قانونی تصویب در ایران طی نشود، ایران عضو کامل و دائم پیمان شانگهای به شمار نمی‌رود.

شانگهای یک فرصت مغتنم و مزیت‌ متقابل

اینکه ایران در نهایت به عضویت دائم سازمان همکاری های شانگهای تبدیل شود یک توافقی برد- برد و مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است.

از طرفی کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای مجموعا بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم (۲۵ درصد) سطح خشکی‌های زمین، حدود ۴۴ درصد از جمعیت جهان، ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی دنیا، ۶۵ درصد بازار جهانی، ۳۰ درصد گاز، ۵۰ درصد ذخایر اورانیوم و ۲۵ درصد ذخایر نفتی جهان عملا موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.

کارشناسان بر این باورند حضور ایران به عنوان عضو دایم در این سازمان با توجه به فعالیت‌ ها و همکاری‌ های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی قطعا فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهد آورد.

با توجه به مزیت‌های ناشی از تغییر جایگاه برای ایران و نیز احتمال افزایش کارشکنی‌های مخالفان و معاندان، درحال حاضر تسریع در پیشبرد مکانیسم‌های داخلی عضویت ایران در سازمان شانگهای، مهم‌ترین اولویتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. ضمن اینکه بسیاری از صاحبنظران، پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای را گامی بلند در جهت صدور این پیام به اروپا و آمریکا می‌دانند که دولت جدید ایران فارغ از اتکا به نتایج مذاکرات وین، در تدارک کم اثر کردن تحریم‌های غرب است؛ پیامی که می‌تواند موجب فروپاشی ساختار فعلی تحریم‌ها شود.

در کنار بهره‌مندی ایران از مزایای این سازمان منطقه‌ای، تغییر جایگاه تهران به تقویت روابط دوجانبه نیز کمک خواهد کرد. امروزه تقریبا همه اعضای سازمان شانگهای روابط دوجانبه تجاری با ایران دارند. این امکان وجود دارد که در نتیجه بسیاری از پروژه‌ها از حمایت چندجانبه این سازمان برخوردار شوند. بنابراین کریدور شمال به جنوب می‌تواند آسیای مرکزی را به مسیر بین قاره‌ای از آسیای جنوب شرقی از طریق هند و ایران - به سن پترزبورگ و به اروپا متصل کند و هند نیز به ساخت مهمترین بندر در منطقه- چاه بهار در جنوب ایران ادامه دهد. ضمن اینکه روابط تهران با پکن و مسکو نیز به ترتیب با توافقات راهبردی ۲۵ و ۲۰ ساله تعمیق خواهد یافت.

در مقابل، اعضای این سازمان نیز می توانند از حضور ایران در کنار خود بهره گرفته و به توسعه مناسبات با تهران اقدام کنند. جایگاه تعیین کننده ایران در معادلات منطقه ای و نفوذ تهران در خاورمیانه بر کسی پوشیده نیست. ضمن اینکه موقعیت ژئوپلیتیک، برخورداری از منابع عظیم انرژی و نیز جمعیت ۸۰ میلیونی، ایران را به بازیگری تعیین کننده در منطقه و جهان تبدیل کرده است که عضویت دایم ایران در سازمان شانگهای بسترساز بهره گیری اعضای سازمان از این پتانسیل ها خواهد شد.

در مجموع با توجه به مزیت‌های ناشی از تغییر جایگاه برای ایران و نیز احتمال افزایش کارشکنی‌های مخالفان و معاندان، درحال حاضر تسریع در پیشبرد مکانیسم‌های داخلی عضویت ایران در سازمان شانگهای، مهم‌ترین اولویتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در این زمینه نقش مجلس شورای اسلامی با توجه به وظیفه‌ای که در خصوص تصویب عضویت ایران در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای دارد، ویژه قلمداد می‌شود و لازم است تا هرچه سریع‌تر عضویت ایران در سازمان شانگهای به تصویب نمایندگان برسد.