به گزارش آتیه آنلاین، روز گذشته (جمعه) خبرگزاری رویترز در خبری با عنوان آمادگی آنکارا برای بهبود روابط با تل‌آویو به سخنان رجب طیب اردوغان بعد از نماز جمعه استانبول اشاره کرد. رئیس جمهوری ترکیه با بیان اینکه کشورش مایل به داشتن روابط بهتر با رژیم صهیونیستی است و مذاکرات دو طرف در سطح اطلاعاتی ادامه دارد اظهار کرد که «ترکیه همواره از سیاست این رژیم در قبال فلسطینی‌ها انتقاد کرده و آنرا غیرقابل قبول دانست».

تنها ساعاتی بعد خبرگزاری آی ۲۴ اسرائیل با اشاره به طرح ارائه شده از سوی الهام علی‌اف، رییس جمهوری آذربایجان، خبر از تلاش باکو برای بهبود روابط میان ترکیه و اسرائیل داد. این خبرگزاری صهیونیستی در گزارشی اعلام کرد که باکو برای قدردانی از تلاش‌های آنکارا و تل‌آویو در جنگ آذربایجان و ارمنستان این طرح پیشنهادی را در دستور کار قرار داده است؛ طرحی که حاکی از نقش میانجیگر باکو برای بهبود روابط و شاید تغییر مناسبات میان دولت آنکارا و اسرائیل است. توجه داشته باشید که هم اسرائیل و هم ترکیه در زمان جنگ قره‌باغ، از جمهوری آذربایجان حمایت نظامی کردند.

 دوگانه میت - موساد

موضوعی که در این میان  توجه برخی تحلیلگران رسانه‌ای را به خود جلب کرد، اظهارات اردوغان در خصوص برقراری مناسبات امنیتی میان میت (سرویس اطلاعاتی ترکیه) و موساد بود. اردوغان با بیان اینکه هرچند مناسبات امنیتی و روابط اطلاعاتی میان سرویس اطلاعاتی ترکیه و دستگاه اطلاعاتی اسرائیل برقرار بوده و هست، اما با این حال آنکارا از بهبود روابط استقبال میکند. در این میان باید متذکر شد که ترکیه اولین کشور در میان کشورهای جهان اسلام بود که در تاریخ ۲۸ مارس ۱۹۴۹ میلادی تاسیس کشوری با نام اسرائیل را در سرزمین‌های اشغالی تنها یک سال پس از اشغالگری در سال ۱۹۴۸ به رسمیت شناخت و به عبارتی از ۷۰ سال قبل تاکنون روابط دوجانبه میان آنکارا و تل‌آویو برقرار بوده است.

با نگاهی به مناسبات این دو می‌توان روابط گسترده در حوزه سیاسی، علمی، نظامی، تجاری و اطلاعاتی را مشاهده و داده‌های قابل توجهی را در زمینه‌های مذکور کسب کرد. گذشته روابط میان این دو طرف با توجه به اینکه سابقه‌ای نزدیک به هفت دهه دارد اما روند تاریخی این دو کشور نمودار یکنواختی را به مخاطب نشان نمی‌دهد. به عبارت ساده تر با وجود اینکه در دهه ۹۰ میلادی یعنی قریب به ۳۰ سال قبل، آنکارا و تل‌آویو رشد چشمگیر روابط را تجربه میکردند و این مسئله تا جایی ادامه پیدا کرد که به متحدان استراتژیک تبدیل شدند، اما تنها چند سال پس از پایان دهه ۹۰ میلادی پرونده «کشتی مرمره»، این روابط را با چالشی جدی مواجه کرد.

چالش موجود میان دولت آنکارا و رژیم صهیونیستی نه تنها حل و فصل نشد بلکه با روی کار آمدن دولت اسلام‌گرای رجب طیب اردوغان با گرایش اخوانی در ترکیه، و از سوی دیگر پیروزی نتانیاهو در اسرائیل و روی کار آمدن دولتی راست‌گرا در سرزمین‌های اشغالی، چالش میان این دو رو به افزایش رفت و کم‌کم تبدیل به تنش هایی جدی در حوزه دوجانبه و بین‌المللی شد.

در این میان تنها مسئله‌ای که تاثیر تنش‌های موجود میان این دو کشور را نپذیرفت، موضوع تبادل اطلاعاتی و مناسبات امنیتی میان میت و موساد بود. این در حالی است که با نگاهی گذرا به کارنامه مناسبات امنیتی میان این دو سرویس اطلاعاتی به روشنی میتوان سابقه‌ای بیش از چند دهه را مشاهده کرد. آغاز این شکل مناسبات آن هم در بستر امنیت به دهه‌ها قبل، یعنی دیدار محرمانه «داوید بن گوریون» و «عدنان مندرس» نخست‌وزیران اسرائیل و ترکیه برمیگردد. دیداری که نتیجه آن توافقی فوق محرمانه برای همکاری همه جانبه اطلاعاتی و امنیتی میان آنکارا و تل‌آویو را رقم زد.

از آنجایی که کردها همواره برای آنکارا به عنوان تهدید اطلاعاتی و امنیتی قلمداد شده‌اند، میتوان به پرونده عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) به عنوان یک نمونه از همکاری همه جانبه میان موساد و میت اشاره داشت. به عبارتی دیگر، یکی از محصولات به دست آمده از دیدار محرمانه بن‌گوریون و مندرس، عملیات دستگیری یکی از مهمترین تهدیدهای آنکارا یعنی رهبر حزب کارگران کردستان در سال ۱۹۹۹ میلادی است. سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه در عملیاتی مرکب به نام «بیدار» با مشارکت و همکاری آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده CIA و همچنین سرویس اطلاعاتی اسرائیل (موساد) توانست اوجالان را در فوریه ۱۹۹۹ در نایروبی دستگیر کند. مشارکت موساد در این عملیات از سوی یک رسانه جمهوری آذربایجان به نقل از یک افسر اطلاعاتی سرویس کنیا مطرح شد و مهر تایید بر این مدعا اظهارات افرائیم هالئوی، رئیس وقت موساد در کتاب خود بود که پس از بازنشستگی آن را به رشته تحریر درآورد.

واژگون شدن یک رابطه

بهبود روابط و این سطح از مناسبات میان آنکارا و تل‌آویو بر همین مدار باقی نماند. کمتر از یک دهه بعد از دستگیری اوجالان که از سوی برخی کارشناسان مسائل بین‌الملل اوج روابط میان ترکیه و اسرائیل عنوان میشود، در ۳۱ مه سال ۲۰۱۰ یگان شایتت ۱۳ نیروی دریایی اسرائیل در عملیاتی غیرانسانی و حتی مجرمانه در آب‌های آزاد دریای مدیترانه با هدف قرار دادن یک کاروان دریایی حامل فعالات ترک در کشتی مرمره، توجه  جهان را به خود جلب کرده و به تیتر یک رسانه‌ها تبدیل شدند. رژیم صهیونیستی در این عملیات، کشتی «ماوی مرمره» را که از بندر آنتالیا با هدف شکستن محاصره غزه حرکت کرده و به سوی مرزهای سرزمین اشغالی در جریان بود را مورد هدف قرار داد. طی این اقدام نه فعال ترک کشته شدند و این موضوع خشم دولت ترکیه را برانگیخت.

با وجود اینکه کشتی مرمره تغییر مسیر به بندر اشدود را نپذیرفت و گزارش‌های موجود در ملل متحد حاکی از گشودن آتش اسرائیلی‌ها قبل از هرگونه صحبت و ملاقات با مسئولان حاضر در مرمره بود، تنش میان ترکیه و صهیونیست‌ها به اوج رسید. اما چالش‌های موجود میان ترکیه و اسرائیل به کشتی مرمره ختم نشد. ورود میدانی و اشغال بخشی از خاک سوریه از سوی ارتش ترکیه و همچنین عملیات عفرین در مناطق کردی شمال سوریه در  سال  ۲۰۱۸ واکنش‌های مختلفی را به دنبال داشت که در این میان واکنش نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی با اظهارات تند اردوغان همراه شد و باردیگر مناسبات میان آنکارا و تل‌آویو رو به بحرانی شدن رفت.

حالا با گذشت دو سال از این واکنش‌ها جامعه بین‌الملل شاهد حرکت قطار عادی‌سازی و از سرگیری روابط کشورهای عربی و اسلامی با رژیم صهیونیستی است. با این وجود ترکیه و اسرائیل با همکاری در پرونده جنگ قره‌باغ، باردیگر طعم مناسبات دوجانبه و همکاری را چشیده و باکو برای قدردانی از حضور آنکارا و تل‌آویو در این پرونده، به دنبال میانجیگری برای بهبود روابط میان این دو برآمد. در این شرایط اردوغان نیز با اشاره به عدم رضایت دولت ترکیه از برخی سیاست‌های اسرائیل و اتخاذ برخی مواضع از سوی بزرگان این رژیم، تمایل و رضایت خود را ابراز کرد.

این در حالی است که دولت آنکارا با اتخاذ مواضع گوناگون همواره به دنبال معرفی خود به عنوان بازیگر چند وجهی در مناسبات بین‌المللی بوده و امروز با مشاهده شرایط موجود و با اتخاذ مواضعی از سوی رییس دولت آنکارا، می‌بینیم که باز هم به دنبال حرکت در مدار مذکور است. هر چند به اعتقاد برخی تحلیلگران مناسبات میان ترکیه و اسرائیل در چند دهه قبل با افت و خیزهای گوناگونی همراه بوده اما هیچگاه این روابط به طور کامل به بن‌بست نرسیده و قطع نشده است. کمااینکه مقامات دو طرف اذعان دارند که روابط اقتصادی میان آنکارا و تل‌آویو در بهترین حالت قرار دارد. به همین جهت مواضع اردوغان هم برای کسب منافع بیشتر و هم در راستای افزایش نقش آنکارا در تحولات سیاسی منطقه برآورد میشود که باید دید در آینده نزدیک چه اتفاقِ علنی رخ خواهد داد.

گزارش: اردشیر حبیبی