به گزارش آتیه‌آنلاین، جبار رحمانی عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در وبینار «پژوهش، امید و اعتماد اجتماعی» که پیش از ظهر امروز در موسسه عالی پژوهش سازمان تامین اجتماعی برگزار شد، گفت: محور بحثم بر بحران امید در کشور است، نتایج تحقیقات در دوره های مختلف نشان می دهد که میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان برای ۱۰ سال آینده منفی و رو به کاهش است و این مساله نیاز به بحث ندارد و در جستجویی ساده این واقعیت تلخ قابل دسترسی است.

وی افزود: نتایج گزارش مرکز آمار ایران نیز در خصوص نابرابری از ضریب جینی در ایران و افزایش نابرابری در دهه ۹۰ خبر می دهد،  افزایش فقر، نابرابری و گسترش حاشیه‌نشینی در کشور بیانگر این مساله است که افراد در سایه چنین محدودیت هایی به مرور به سمت دغدغه مندی برآوردن نیازهای اولیه شان مجبور شده اند.

رحمانی افزود: اغلب مطالعات در زمینه سرمایه اجتماعی نشان می دهند که جامعه به سمت گونه های قدیم روابط اجتماعی و نوعی از «طایفه گرایی یا قبیله گرایی اخلاقی» در حرکت است، به گونه ای که افراد تنها به خودی هایشان اعتماد می کنند و پیمایش های ملی نیز بیانگر این واقعیت هستند که افراد هر روز از دیگری های عمومی بی اعتمادتر می شوند و  توافق جمعی در امور اجتماعی در حال تضعیف است.

افول افق ها و چشم اندازها 

وی اجماع نابرابری اجتماعی، بحران های اقتصادی و کاهش امید اجتماعی را در بروز آسیب های اجتماعی موثر دانست و تصریح کرد:  افزایش بی رویه آسیب های اجتماعی و میل بالای به مهاجرت  برآمده از بحران های پیش رو مساله ای قابل تامل است چرا که به از دست رفتن امید از جامعه  و افول افق ها و چشم اندازها منجر شده است.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی بیان کرد: ما همواره فرهنگ را به عنوان یک میراٍث، عرف، عادت، سنت و عقایدی  قلمداد می کنیم که از گذشتگان به ارث رسیده است متاسفانه آنچه که در برنامه های توسعه ای ایران دیده می شود و در نتیجه کنشگری که رفتار متناسب با میراث فرهنگی داشته باشد را انسان  فرهنگی می دانیم و متاسفانه حاکمیت این تفکر سبب شده است که  در ایران به بعد آینده نگر فرهنگ و آنچه که به آینده مربوط است کمتر مورد توجه می شود.

رحمانی بیان کرد: هیچ وقت به فرهنگ به عنوان ظرفیتی که بتواند افراد را خودجوش به سمت ارتقاء زندگی و بهبودشان هدایت کند در نظر نگرفته ایم و به همین جهت در این وبینار بر این مساله مغفول مانده تاکید بسیار دارم؛ باید تاکید کرد اگر ظرفیت های محدود به آینده ضعیف شوند جامعه  زمین گیر می شود و اگر فعال شوند انرژی و انگیزه ای غیرقابل وصف به اجتماع تزریق خواه شد که افراد پرامید برای اصلاح، تغییر و بهبود وضع موجود وارد میدان عمل شوند.

وی با اشاره به ظرفیت آرزومندی موجود در فرهنگ عنوان کرد: ظرفیت های موجود در فرهنگ می توانند افراد را به سمت ترسیم یک آینده روشن و بهینه هدایت کنند.

رحمانی تاکید کرد: با اینکه بسیاری از سیاست گذاری ها در کشور معطوف به آینده است اما ظرفیت شوق مندی معمولا در آنها لحاظ نمی شود چرا که کار بسیار سخت و زمان بری است اما اگر فعال شود آن جامعه می تواند تغییر کند  و رو به جلو به حرکت درآید.

کاهش ظرفیت آرزومندی در کشور 

وی افزود: ظرفیت آرزومندی و شوق مندی عملا منبع امید و تحرک در جامعه است و این موضوع مساله ای فردی نباید تصور شود در زندگی  جمعی این ظرفیت شکل می گیرد و می تواند افول و یا ارتقاء پیدا کند، آرزومندی و یا شوق مندی برای داشتن جهانی بهتر در تعاملات بین افراد و شبکه ای از زندگی جمعی ما ساخته می شود.

رحمانی اضافه کرد: شوق مندی مثل یک نهال است و نیاز به مراقبت، تقویت و تجربه دارد و با آموزش تقویت می شود و هرچقدر جامعه در فقر غوطه ور شود این چشمه ها کور و خشکانده می شوند.  

این عضو موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت:  ظرفیت های آرزومندی در کشور در حال محدود شدن هستند و  بحران افق یا بحران امید اجتماعی ناشی از این مساله است که این وجه از فرهنگ  در تنگنا قرار گرفته است.

وی تصریح کرد: ظرفیت های آرزومندی مستلزم مهارت هایی است که کنشگران جمعی  بتوانند خودشان را آنها را تجربه کنند و به موازی آن موفق در ابراز آن ظرفیت ها باشند. مهم ترین مساله دردناک این  است که افراد به این نتیجه برسند که چیزی در اختیار آنها نیست  و موقعیتی به عنوان تقدیرگرایی شکل گیرد  و در چنین شرایطی افراد ضمن از دست دادن چشم اندازشان، دچار بی امیدی یا نا امیدی می شوند که در این حالت جامعه به ناچار به سمت وفاداری حرکت می کند  و یا ناگزیر برای ادامه زندگی تسلیم می شود.

افراد زندگی فقیرانه را مشروعیت می دهند

رحمانی گفت: زمانی که می گوییم جامعه به سمت نابرابری در حرکت است اتوماتیک قشر زیادی از افراد را به سمت فرودستی فور می غلتند و آن فرودستان در این صورت ظرفیت های آرزومندی در آنها بیش از هرچیز دیگری  از دست می رود؛ افراد مرفه به دلیل فرصت ها، امکانات و زمینه های مالی که دارند به شدت سطح آرزومندی شان را ارتقاء می دهند و در نتیجه در وضعیت پیش رو نابرابری بازتولید می شود و در مقابل نیز افراد فقیر ظرفیت های آرزومندی  آنها محدود و شکننده تر می شود و در نهایت  یک جهان کوچک دم دستی با افق های  خیلی محدود می توانند برای خود رقم بزنند.

وی با تصریح بر آمار بیش از ۲۰ میلیون حاشیه نشین در کشور گفت:  مساله فقر تنها یک مفهوم از موقعیت اقتصادی نیست، بلکه یک  موقعیت روحی، روانی، فردی و جمعی است که نه تنها در معیشت روزمره افراد بلکه در سرنوشت آینده و ظرفیت آرزومندی جامعه اثرگذار است چرا که در شرایط فقرزده بحران امنیت اجتماعی و جایگاه اجتماعی هم معنا پیدا می کند و افراد در چنین شرایطی ناگزیر می شوند با خطرات مختلف روبرو شوند که بتوانند حداقل های زندگی را فراهم کنند  و این همان نابرابری عینیت یافته است.

رحمانی تصریح کرد: مطالعات نشان می دهد که زمانی فقر در جامعه گسترش پیدا می کند افراد دچار نقص و معلولیت های فکری می شوند  در نتیجه آن چیزی که در گسترش نابرابری های اجتماعی در  جامعه در حال استهلاک است ظرفیت های آرزومندی، امیدهای اجتماعی و چشم اندازهایی است که می تواند آینده کشور را روشن ترسیم کنند.

وی افزود: چشم اندازها می توانند جامعه را به عاملیتی برسند که فقر را از خودشان بگیرند  و در عین حال فرد آن قابلیت را دارد که آن چشم اندازها را تخریب کند و یک نوع معلولیت ذهنی ایجاد کند و به همین خاطر افراد از جایی به بعد زندگی فقیرانه را مشروعیت می دهند و می پذیرند و به نوعی آن توجیه می کنند و این موقعیتی بسیار خطرناک است.

پژوهشگران، مرزشکنان خط دانش 

یوسف محمدی مقدم استاد مدیریت دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری در ادامه وبینار «پژوهش، امید و اعتماد اجتماعی» که در موسسه عالی پژوهش سازمان تامین اجتماعی برگزار شد، با تبریک هفته پژوهش گفت: پژوهش زیور دانش است و هر کشوری که بخواهد در راه اعتلای دانش گام بردارد قطعا باید در حوزه پژوهش سرمایه گذاری کند  کسانی که در راه پژوهش گام برمی دارند در خط مرزشکنی دانش هستند.

محمدی مقدم با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری افزود: رمز و محور اصلی برای اقتدار کشور پیشرفت، همراه با اقتدار علم است، دانشجویان و اهل علم همیشه باید توجه داشته باشند که هدف گیری دشمن چگونه است و سرمایه گذاری در عرصه علم و تحقیق در جهت ارتقاء کشور در اولویت قرار دهند.

این استاد مدیریت بیان کرد: به جرات می توان گفت امید و اعتماد اجتماعی با ابزاری همچون پژوهش می توانند در جامعه تحقق پیدا کنند.

وی در تعریف «امید» گفت: داشتن امید زندگی را بهتر و مطلوب تر برای افراد ترسیم می کند و آن گونه عمل می کند که تحمل ما در برابر سختی ها افزون تر شود چرا که امید بحش حیاتی از زندگی انسان است و در واقع جزیی از ذات انسان هاست و که به  افراد اراده، انگیزه و همت می بخشد.  

محمدی مقدم در ادامه با اشاره مفهوم نظریه «امید» در تحقیق اسنایدر در سال ۱۹۹۰ گفت:  امید در این نظریه به معنای قابلیت ادراک شده برای دستیابی به مسیرهای منتهی به اهداف مطلوب و تشویق  خود از طریق تفکر برای کاربرد آن مسیرهای مدنظر است.

وی با اشاره به اینکه طبق این نظریه تفکر امیدوارانه از ترکیب سه اصل حاصل می‌شود، افزود: اهداف و چگونگی مواجهه با زندگی به شکل هدف‌گرا، مسیرها و تلاش در جهت  پیدا کردن مسیرهای گوناگون برای رسیدن به اهداف و عاملیت و باورمندی شخص به توانایی خود در ایجاد تغییر و محقق کردن اهداف خود مولفه های اصلی نظریه امید هستند و اسنایدر می‌گوید افرادی که تفکر امیدوارانه دارند؛ آنهایی هستند که قادرند اهداف مشخصی تعیین کنند، چند راه شدنی برای رسیدن به این هدف‌ها پیدا کنند و حتی اگر به مشکل برخوردند، باز هم به مسیر ادامه داده و ثبات قدم داشته باشند.

محمدی مقدم گفت: تفکر مثبت همان خوش بینی است اما امید متفاوت از خوش بینی است، خوش بینی بیشتر بر مبنای انتظارات ماست.  

وی افزود: در قرآن  بر شفابخش بودن امید بسیار تاکید می شود و بشارت به بهشت ناشی از ارزشمندی مفهوم امید است، امید مطلوب مورد اشاره در قرآن همان دستیابی به رضای الهی است و عکس آن امید نامطلوب که رضای الهی در آن وجود ندارد،  است.

توسعه بدون نیروی انسانی هدف مند امکان پذیر نیست

سید حسن موسوی چلک رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، در ادامه این وبینار با تبریک هفته پژوهش گفت: امیدوارم روزی برسد که بدون داده های مبتنی بر شواهد و بدون پژوهش سیاست گذاری و برنامه ریزی نکنیم چرا که در نبود ن توجه به یافته و داده های علمی نتیجه همان می شود که امروز به آن دچار هستیم .

موسوی چلک بیان کرد: با مطالعه مجدد و چندباره پژوهش موسسه عالی پژوهش در خصوص فقر احساس کردم که ایجاد امید یا افزایش اعتماد کار سختی و بعضا غیرممکن است. وقتی در جامعه ای زندگی می کنیم که آمار پرونده های قضایی وضعیت اسف باری دارد . امروزه مراکز درمانی و قضایی در کشور محل رفت و آمد بی شماری از افراد هستند و شاخص های طلاق، اعتیاد، خشونت،شفافیت،  رضایت از زندگی همه نشان دهنده این موضوع هستند که حال جامعه ما خوب نیست.

رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به نقش امید در توسعه کشور افزود: توسعه بدون نیروی انسانی هدف مند، خلاق و باانگیزه امکان پذیر نیست، جامعه هم به تبع این مساله چنین شرایطی را دارد و ما هر روز شاهد رسانه ای شدن اخباری در این زمینه هستیم، اخبار اختلاس ها، انتصابات ، شایسته گزینی و.... همه می توانند در کاهش  سطح امید در جامعه موثر باشند.

عوامل تخریب امید و اعتماد اجتماعی

موسوی چلک در ادامه در بیان عوامل مخرب امید و اعتماد اجتماعی تصریح کرد: فساد یکی از عوامل تخریبی است هر جا که فساد باشد انگیزه و امید برای اصلاح کمتر می شود اگر آمار پرونده هایی که در حوزه قضایی و اختلاس تشکیل می شود را رصد کنیم می بینیم که تاثیر رسانه ای شدن اختلاس دانه درشت ها بر امید و اعتماد جامعه مخرب بوده است و این مساله قطعا بر امید به اصلاح و بهبود شرایط تاثیر خواهد گذاشت.

وی با اشاره به اینکه اعتماد بر نرخ امید تاثیر دارد، افزود: خاطرم هست اوایل انقلاب اگر فردی به جبهه اعزام می شد  فرزند دوم نیز بی هیچ انتظاری در پشت جبهه خدمت می کرد  اما سال های اخیر زمانی که وزارت رفاه ملتمسانه از مردم خواست که از گرفتن 45 هزار تومان یارانه منصرف شوند نزدیک 73 تا 75 میلیون مصرانه 45 هزارتومان را دریافت کردند و پیام مشخص این موضوع شاید همان کاهش اعتماد مردم به دولت به معنای عام آن باشد.

موسوی چلک « شفافیت » را عامل دیگر مخرب اعتماد خواند و افزود: در خصوص وارد کردن مبلغ حقوق کارمندان دولت در سامانه بسیاری از دستگاه ها امتناع کرده اند،چرا که شفافیت ممکن است برای عده ای هزینه به دنبال داشته باشد. شفافیت در تمام حوزه های مختلف بسیار پایین است و مردم کاملا به این موضوع آگاه هستند.

 وی تصریح کرد: عدم پاسخگویی به موقع و  پاسخ ندادن درست طبیعتا  می تواند بر کاهش امید و اعتماد اجتماعی  تاثیر بگذارد و از طرفی فاصله بین دولت و ملت، فاصله نخبگان، سیاست گذاران و مردم، فاصله سمن ها و دولت ها همه این موارد می توانند اعتماد و امید اجتماعی را تخریب کنند.

موسوی چلک تحدید آزادی های سیاسی و بیان در دوره های مختلف را از عوامل موثر در کاهش امید و اعتماد اجتماعی در کشور دانست و تصریح کرد: چرا کتابی که پیشتر مجوز چاپ دریافت کرده، چاپ مجدد آن ممنوع می شود؟  یکی از حقوق شهروندی  این است که افراد بتوانند مطالبه گر باشند امروز مطالبه گری هزینه دارد اما اگر  فضای مطالبه گری در جامعه ترویج پیدا کند آن وقت می توانیم بگوییم که می توان کمی امیدوارتر زندگی کنیم.

فرود اعتماد اجتماعی در دو دهه اخیر 

این مددکار اجتماعی اضافه کرد: تبعیض یکی از دیگر عوامل کاهنده اعتماد اجتماعی است بحران ها و نوع مدیریت آنها در کشور نیز در از دست رفتن امید مردم موثر هستند مثلا در مدیریت بحران کرونا  نوع مواجهه مسوولان در ارایه تسهیلات، تامین دارو، واکسن ، بازگشایی یا آنلاینی مدارس و دانشگاه ها، برگزاری یا عدم برگزاری کنکور همه به نوعی در کاهش اعتماد مردم تاثیر مستقیم گذاشته است.

وی تاکید کرد: کاهش اعتماد مربوط به دوره حاضر نیست اما در دو دهه اخیر عمدتا با فرود کاهش اعتماد اجتماعی در کشور مواجه بوده ایم تا فراز.

موسوی چلک خاطر نشان شد: اگر شایسته گزین باشیم و شفافیت، برابری در قانون، پاسخگویی و فضای مطالبه گری را در جامعه ایجاد کنیم و همچنین حذف افراد قوی و نخبگان را مبنای کار قرار ندهیم قطعا در ارتقاء سطح امید و اعتماد اجتماعی مردم تاثیر چشمگیری خواهد داشت. مردم باید تامین اجتماعی و رفاه داشته باشند و بی دغدغه باشند، باید اعتراف کنیم مولفه هایی که اطمینان آفرینی می کنند را جدی نگرفته ایم و  طبیعی است زمانی که مولفه های موثر در ایجاد اعتماد و امید را از بین بیریم قطعا وضعیت فلاکت بار فقر و حاشیه نشینی حاضر و... دور از ذهن نیست.

موسوی چلک بیان کرد: امید دارای سلسله کارکردهایی است و اعتماد به حاکمیت بزرگترین پشتوانه برای حاکمیت و مردم است و اعتقادم بر این است اگر امید و اعتماد به حاکمیت در جامعه نهادینه شود مردم  در بحران ها احساس خلاء نخواهند کرد، اگر امید را در جامعه افزایش دهیم نخبگان، مردم و سیاست گذاران در تعامل منطقی مشکلاتشان را اعلام می کنند و داوطلبانه در تامین بیشتر سرمایه اجتماعی و اعتماد ایفای نقش می کنند.

وی تاکید کرد: فرد امیدوار شاداب و سرزنده است و افزایش امید در جامعه به افزایش شفافیت بیشتر در جامعه کمک خواهد کرد و  همبستگی و انسجام را ارتقاء می دهد.

موسوی چلک تاکید کرد: ما زمانی می توانیم سمت جامعه، مردم و حکومت امیدوار یک گام برداریم که اول الزامات تحقق امید و اعتماد اجتماعی را بپذیریم تا زمانی که این الزامات را نپذیریم و اتخاذ فرهنگ گفت و گو و استراتژی تعامل محور با دنیا و استفاده از تمام نخبگان و ظرفیت های مردمی و رعایت حقوق شهروندی و... را در اولویت قرار ندهیم و پیاده سازی نکنیم به اعتقادم همانی خواهیم ماند که در طول این چهار دهه برما گذشته است که به امروز این چنینی رسیده ایم.