به گزارش آتیه‌آنلاین، سیاست مدارانی که در ۱۷ سال گذشته عراق بر کرسی نخست‌وزیری نشسته‌اند همگی با هدف حل و فصل مشکلات یا تقویت مناسبات مربوط به آب و خاک کشورشان، میهمان ترکیه بوده‌اند اما تاکنون پاره‌ای سیاست‌ها و نگرانی‌های دو جانبه، موجب ایجاد مانع جدی در روند توسعه طبیعی مناسبات دو کشور بوده است. حالا مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، روز پنجشنبه در سفری به همراه هیئت دیپلماتیک متشکل از مقامات سیاسی، اقتصادی و امنیتی به ملاقات رهبر حزب عدالت و توسعه رفت.

در این رابطه سومریه نیوز با اشاره به نشست مطبوعاتی مشترک رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با مصطفی الکاظمی در آنکارا عنوان کرد که در این نشست اردوغان با بیان اینکه ترکیه اهمیت خاصی برای حفاظت از تمامیت ارضی عراق قائل است تاکید داشته آنکارا همچون دوست و شریکی قدیمی آماده ارائه هرگونه کمک برای روند بازسازی عراق است. این خبرگزاری سوری در ادامه گزارش خود از این سفر نوشته است که اردوغان با اشاره به حفظ روابط همه جانبه میان بغداد - آنکارا اعلام کرده که ما تمامی اقشار ملت عراق را صرف نظر از طایفه و قومیت، برادر خود می‌دانیم و امکان افزایش حجم تجارت میان دو کشور به سالانه ۲۰ میلیارد دلار وجود دارد.

رییس جمهور ترکیه در ادامه با بیان اینکه با ترمیم خط لوله تخریب شده توسط داعش، می‌خواهیم نفت کرکوک را با مقادیر بیشتری به بازارهای جهانی تزریق کنیم خاطرنشان کرده «ترکیه همچنین تأکید دارد که مسئله آب باید زمینه‌ای برای همکاری میان دو طرف باشد نه درگیری و منازعه». مهمترین بخش سخنان اردوغان زمانی آشکار شد که وی اعلام کرد «منطقه تا زمانی که تروریست‌ها به طور کامل نابود نشوند، روی صلح را به خود نخواهد دید و حزب کارگران کردستان (پ. ک.ک) جایی در آینده ترکیه و عراق ندارد». اردوغان در ادامه این نشست خبری با اشاره به اینکه به زودی برای برگزاری نشست شورای راهبردی ترکیه و عراق به بغداد سفر خواهد کرد از رشد مناسبات و بهبود روابط نیز اعلام رضایت کرد.

میخ آنکارا بر اقتصاد بغداد

این اظهارات شاید برای بسیاری از مخاطبان عادی یا تکراری قلمداد شود در حالی که مصطفی الکاظمی در این کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد «شرکت‌های ترکیه‌ای سهم مهمی در سرمایه‌گذاری در عراق دارند و ما اجازه انجام هیچ عملیاتی از خاک عراق علیه ترکیه را نمی‌دهیم». این اظهارات بدان جهت عادی و مسبوق به سابقه نیست که نشان می‌دهد آنکارا در حال اجرای نوعی تطمیع سازمان‌یافته است که درونش ترس از یک واقعه امنیتی ریشه دوانده است. العراقیه با بیان اینکه دولت بغداد خواستار افزایش میزان شراکت با ترکیه بوده اعلام کرده که آنکارا همواره به عنوان هدفی استراتژیک برای حاکمان سیاسی بغداد در طول قریب به دو دهه اخیر مطرح بوده و در همین رابطه مسئولان عراقی توافقنامه‌هایی را نیز با آنکارا به امضا رسانده‌اند.

در همین راستا برخی تحلیلگران رسانه‌های ترک‌ زبان معتقدند با وجود سهم نسبتاً خوبی که ترکیه از تبادلات تجاری با عراق دارد و رقم آن در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۱۵ میلیارد رسید، اما آنکارا از این روند راضی نیست. ترکیه معتقد است که پاره‌ای از سیاست‌های عراق در خصوص ممنوعیت ورود کالاها از خارج (به ویژه تخم‌مرغ) به صنعت مرغداری ترکیه آسیب رسانده و با وجود تلاش‌های زیادی که سفیر ترکیه در بغداد برای کاهش این محدودیت‌ها داشته، این امر تاکنون نتیجه محسوسی نداشته است.

تعارض منافع و این قبیل واکنش‌ها در حالی از سوی سیاستمداران عراقی و ترک در رسانه‌ها منتشر می‌شود که در مقابل مواضع آنکارا و عدم رضایت آنها از برخی مناسبات اقتصادی مقامات بغداد نیز آنکارا را به روابط یک‌سویه متهم کرده و سهم خود را از روابط تجاری و صدور کالا به ترکیه ناچیز می‌دانند. جدا از اینها، ترکیه و عراق یکدیگر را به عدم توسعه روابط دو جانبه اقتصادی متاثر از پرونده‌های امنیتی متهم کرده‌اند و هر طرف، دیگری را مسئول محدودیت‌سازی در مناسبات دو جانبه می‌داند.

برجسته‌سازی تهدید کٌردی

ترکیه برخی عوامل داخلی مرتبط با خارج در عراق را متهم به سنگ‌اندازی در روابط طبیعی دو کشور کرده اما عراق سیاست‌های توسعه طلبانه آنکارا را چالش جدی در توسعه مناسبات دو همسایه دانسته است. در این خصوص باید این مسئله را یادآوری کرد که بستر ایجاد تعامل و افزایش مناسبات میان این دو کشور شاخص‌های امنیتی و رفتار امنیت پایه هر دو دولت بوده است. این موضوع تا جایی اهمیت دارد که آنکارا برخی از احزاب کرد در شمال عراق را متهم می‌کند که به دلیل حمایت از حزب کارگران کردستان ترکیه که آن را گروه تروریستی می‌نامد، در روابط طبیعی دو کشور مانع تراشی می‌کنند. این در حالی است که ترکیه از دهه‌ها قبل با تهدید کردی از سوی مناطق اقلیم کردستان عراق دست و پنجه نرم می‌کند و همواره از این تهدید در کنار تهدیدهای مناطق کردی سوریه احساس خطر کرده است. در این رابطه برخی کارشناسان مسائل امنیتی معتقدند یکی از مهمترین شاخص‌های امنیتی اثرگذار در روابط آنکارا و بغداد، پرونده کردهای شمال عراق و اقلیم کردستان در کنار کن گری آنکارا در برابر این پرونده است. به عبارتی دیگر بغداد همواره ترکیه را به اعمال معادله «تعمیق نفوذ» متهم کرده و آن را یکی از چالش‌های جدی در توسعه روابط دو کشور دانسته است.

از سوی دیگر با شکل‌گیری بحران تروریستی در خاورمیانه که از سوریه آغاز شد، آنکارا و سیاست‌های اردوغان یکی از مهمترین متهمین شعله‌ور شدن جنگ در عراق بودند و انگشت اتهام دولتمردان عراقی بدون وقفه به سوی ترکیه نشانه رفته است. اردوغان با اتخاذ برخی سیاست‌های تنش‌زا و بحران آفرین باعث ایجاد امکان و معبر امن برای تجمیع و تزریق عناصر مسلح و تروریست‌های تکفیری به عراق و سوریه شد. این در حالی مناسبات دوجانبه میان عراق و ترکیه را تحت تاثیر قرار داده است که اشغالگری و  نقض تمامیت ارضی عراق از سوی دولت آنکارا بر کسی پوشیده نیست. عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق که با عنوان «پنجه عقاب» آغاز شده و هنوز پایان نیافته، بعلاوه حضور نظامیان و احداث پایگاه‌های نظامی ترکیه در بعشیقه (واقع در شمال موصل) در طول پنج ساله اخیر از دیگر مسائل به شدت تنش آفرین در روابط دو کشور بوده است.

همچنین باید به گزارش العرب ‌نیوز اشاره کرد. این رسانه در دسامبر ۲۰۱۸ با انتشار گزارشی خبر از ایجاد ۱۰ پایگاه نظامی متعلق به ارتش ترکیه در شمال جغرافیای عراق داد. انتشار این خبر و توجه برخی تحلیلگران حوزه عربی و کردی تا جایی چشمگیر بود که برخی منابع خبری عراقی نیز در چند ماه گذشته، تعداد پایگاه‌های نظامی ترکیه در شمال عراق را بیش از این رقم برشمرده و از ۱۲ تا ۴۰ پایگاه عنوان کرده‌اند که هنوز رقم درستی در این خصوص عنوان نشده است. این اخبار نشان از ورود غیرقانونی و نقض تمامیت ارضی عراق از سوی آنکارا دارد. مسئله‌ای که متاسفانه این سالها مانند یک استراتژی در دستور کار اردوغان و دولت حاکم بر آنکارا قرار دارد. موضوعی که باعث شده ترکیه در جامعه بین‌الملل تهدیدهای داخلی و جاری کشورش دیده نشود و آنها را به عنوان یک اشغالگر و ارتش متجاوز مطرح کنند.

قانونی جلوه دادن یک تعرض

در این رابطه برخی کارشناسان ترک با ارائه استدلال‌هایی از جمله اینکه حضور ارتش ترکیه با هدف آموزش و مشاوره به نیروهای پیشمرگ دولت اقلیم کردستان عراق (یه کیتی) گرفته تا حمایت و پاسداری از اهل سنت بوده به دنبال تطهیر اردوغان و سیاست‌های آنکارا هستند.

مرکز پژوهش‌های «فکر» که یکی دیگر از مراکز پژوهشی ترکیه است در گزارشی از وجود گروه‌های شبه نظامی مورد حمایت ترکیه در عراق پرده برداشته است. براساس گزارش این مرکز پژوهشی، ترکیه در حمایت از نیروهای مسلح وابسته به «اثیل النجیفی» استاندار سابق نینوا و برادر اسامه النجیفی به این نیروها آموزش و تسلیحات داده است. جدا از اینها برخی صاحبنظران کٌرد، افزایش موارد ترور در کردستان عراق را در نتیجه حضور و پرسه‌زنی مداوم عناصر امنیتی ترکیه در اقلیم کردستان عراق می‌دانند که طراح آن کسی نیست جز «هاکان فیدان»، رئیس سرویس اطلاعاتی میت ترکیه.

توجه داشته باشید که دولت عراق حضور نظامی ترکیه در شمال عراق را غیرقانونی خوانده و بارها خواهان خروج این نیروها و بستن پایگاه‌های نظامی و توقف عملیات‌ ترکیه در شمال این کشور شده است. در این راستا چند بار سفیر ترکیه به وزارت امور خارجه عراق فراخوانده شده اما آنکارا نسبت به همه این درخواست‌ها بی‌توجهی نشان داده و اقدامات خود در شمال عراق را مبتنی بر تامین امنیت ملی ترکیه عنوان کرده است.

در آخر باید متذکر شویم که روابط عراق و ترکیه متاثر از مناسبات اقتصادی و چالش‌های امنیتی است که سفر نخست‌وزیر عراق و هیات همراه به آنکارا بار دیگر توسعه روابط دو کشور را مطرح می‌کند. در حال حاضر الکاظمی و دولت بغداد با وجود همه تنش‌ها و مسائل موجود میان عراق و ترکیه به دیدار اردوغان رفته تا شاید بتوانند با بازسازی روابط دو جانبه، بازتعریفی در مناسبات آنکارا - بغداد ایجاد کنند. به عبارتی دیگر دو طرف در حال ترمیم مناسبات و حذف خصومت‌ها هستند.

گزارش: اردشیر حبیبی