به گزارش آتیه‌آنلاین، پاریسِ خاورمیانه نامی آشنا برای مردم جهان است. بیروت پایتخت لبنان همان پاریس خاورمیانه است که به دلیل زیبایی این شهر ساحلی در نوار مدیترانه و کوهپایه‌های شمالی آن با این عنوان شهرت جهانی گرفت. شهری که در قرن گذشته جنگ و ناآرامی‌های متعددی را تجربه کرده و کارنامه نسبتاً مهمی در مناسبات سیاسی از خود بر جای گذاشته است. اما حالا عروس خاورمیانه به عنوان یکی از مهمترین ایستگاه‌های سیاسی در ادبیات استراتژیکِ قدرت‌های جهانی و کشورهای مطرح عربی، دستخوش تغییر و تحولات جدی است.
روزنامه الجمهوریه لبنان روز گذشته (شنبه) در خبری به نقل از منابع دیپلماتیک فرانسه گزارش داد که احتمالاً سفر «امانوئل ماکرون»، رئیس جمهوری فرانسه به لبنان قبل از سال جدید میلادی انجام می‌شود. این روزنامه چاپ لبنان با طرح این موضوع که مهمترین دلیل سفر مکرون به لبنان تعیین و تکلیف ساختار سیاسی و هرم قدرت این کشور و مسائل مربوط به تصمیم‌های اتخاذ شده پس از انفجار بندر بیروت است، خاطر نشان کرد که ماکرون تغییراتی را در برنامه سفر خود اعمال کرده است؛ چراکه قرار بود این سفر فقط محدود به بازدید از یگان فرانسوی شود، اما مقرر شد که وی دیدارهایی با مسئولان لبنانی داشته باشد و همچنین بازدید وی از منطقه انفجار بیروت بعید نیست.
در این میان با نگاهی به اظهارات ماکرون در کنفرانس کمک به لبنان با محوریت اعمال فشار بر مسئولان بیروت جهت تسریع در تشکیل دولت و تدوین نقشه راه بر اساس ابتکار عمل فرانسه به این معنی می‌رسیم که رهبران لبنانی نباید تشکیل دولت را به بعد از سفر ماکرون موکول کنند، بلکه برعکس؛ حاکم الیزه بر نیاز مبرم و تشکیل هر چه سریعتر دولت تاکید کرده است تا این سفر برای تبریک به دولت جدید بیروت باشد.
چرنوبیل خاورمیانه
زمان و برنامه سومین سفر رییس جمهور فرانسه به لبنان در شرایطی اعلام شد که تنها چهار ماه از انفجار چهارم اوت در بندر بیروت می‌گذرد. انفجاری که از یک آت سوزی در انبارهای بندر بیروت آغاز و در نهایت منجر به تخریب بخش قابل توجهی از پایتخت لبنان شد. این انفجارِ بسیار قدرتمند ۲۲۰ کشته و ۷۰۰۰ نفر زخمی به علاوه ۱۱۰ نفر مفقودی در پی داشت و به عنوان بزرگترین حادثه تخریبی در بیروت به ثبت رسید که بعضاً آنرا «چرنوبیل خاورمیانه» خطاب میکنند. بر اساس اعلام فرمانداری بیروت، بیش از ۳۰۰ هزار نفر بر اثر این حادثه بی‌خانمان شده‌اند. شدت انفجار (معادل ۱٫۲ تن تی.ان.تی) به حدی بود که به عنوان یکی از قوی‌ترین انفجارهای غیرهسته‌ای تاریخ محسوب می‌شود.
در همین راستا سازمان زمین‌شناسی آمریکا در گزارشی شدت انفجار بندر بیروت را معادل زمین لرزه‌ای به قدرت ۳/۳ ریشتر اعلام کرد که در ترکیه، سوریه، اسرائیل و بخش‌هایی از اروپا احساس شد و صدای آن در جزیره قبرس در فاصله ۲۵۰ کیلومتری شنیده شده است. چند روز پیش از انفجار بندر بیروت، وزیر خارجه فرانسه به لبنان رفته بود و برای مقام‌های دولتی این کشور که ماه‌ها است با بحران اقتصادی و ناآرامی‌های اجتماعی منبعث از آن دست و پنجه نرم می‌کردند، خط و نشان کشید و هرگونه حمایت و کمک مالی بین‌المللی را مشروط به اجرای خواسته‌های طیف خاصی از کشورهای جهان شامل آمریکا، عربستان و فرانسه کرد؛ موضوعی که در آن زمان به واکنش نخست‌وزیر وقت لبنان (حسان دیاب) منجر شد و به کدورت بیشتر میان پاریس و بیروت انجامید.
ریزش دولتِ دَیاب
به محض وقوع حادثه انفجار، امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه راهی بیروت شد و ضمن بازدید از محل انفجار همان شرط‌های اعلام شده قبلی را برای دولت لبنان تکرار کرد و حتی برای لبنانی‌ها ضرب‌الاجل تعیین کرد و در نهایت به سمت یکی از جریان المستقبل که اصرار عجیبی روی تحقیقات بین‌المللی در مورد حادثه بندر بیروت دارد، متمایل شد. بحران اقتصادی لبنان که نتیجه فساد و بی‌تدبیری دولت‌های عمدتاً وابسته به احزاب ۱۴ مارس طی سال‌های گذشته بوده است و حتی در زمستان گذشته «سعد حریری» را وادار به استعفا کرد، عامل اصلی ناآرامی‌های اجتماعی (از جنس بحران سوخت و معیشت) اعلام شده است که تا پیش از انفجار بندر بیروت، به ندرت به خشونت کشیده می‌شد. در پی این انفجار، دولت لبنان به مدت دو هفته وضعیت اضطراری اعلام کرد. متعاقباً، اعتراضات گسترده مردمی در خصوص بی‌کفایتی دولت به نخست‌وزیری «حسان دیاب» در جلوگیری از این حادثه بروز کرد و در نتیجة این فشار، دولت وقت لبنان در ۱۰ اوت استعفا کرد و کمی پس از آن نخست‌وزیر، حسان دیاب، نیز استعفا داد. نابسامانی در ساختار سیاسی لبنان ابعاد مختلفی دارد. مسائل مربوط به اقتصاد و معیشت یکی از موئلفه‌های مهم و اثرگذار در ایجاد نارضایتی و اعتراض‌های مردمی به حساب می‌آید و برای درک درستی از شرایط فعلی باید همه شاخص‌های پُرنفوذ در لبنان را به صورت کلان مورد بررسی قرار داد.
ریشه مشکلات کجاست؟
برخی از کارشناسان مسائل بین‌الملل معتقدند موضوع نابسامانی در سیاست و همچنین مشکلات ناشی از عدم مدیریت در حوزه اقصاد دلایل مختلفی دارد. در این میان موضوع دخالت برخی دولت‌های غربی و عربی در بیروت از مهمترین دلایل عنوان می‌شود. به عبارت ساده‌تر جایگاه لبنان در خاورمیانه به علاوه وجود حزب‌الله در این کشور به عنوان کنشگر مهم و اساسی در سیاست، امنیت، اقتصاد و مناسبات بین‌المللی لبنان از دلایل مهم در ایجاد شرایط کنونی برای لبنان به حساب می‌آید.
در همین راستا میتوان به یادداشت عبدالباری عطوان، روزنامه نگار لبنانی در این خصوص اشاره داشت. عطوان با اشاره به نقش حزب‌الله در شکست سناریوی عبری - عربی در خلق بحران تروریستی خاورمیانه و همچنین کاهش نقش واشنگتن و تروئیکای اروپا در اجماع بین‌المللی در خصوص وضعیت حاکم بر عراق، سوریه و لبنان می‌گوید: «اقدامات سخت فرسایشی در حوزه لبنان جوابگوی سیاست‌های اعمال شده بر این کشور نبوده است. بر همین اساس کنشگری و فعالیت ریاض به عنوان یک بازیگر عرب و نماینده غرب در لبنان در خصوص گروگان گرفتن حریری و تحمیل برخی سیاست‌ها به وابستگان سیاسی ۱۴ مارس تاییدی بر این مدعاست که بلوک غرب با چسباندن برچسب‌های ناروا به حزب‌الله لبنان، این کشور را با بحران روبرو کرده است».
عطوان با بیان اینکه لبنانِ مستقل میتواند ساختار سیاسی و وضعیت نابسامان اقتصادی در داخل را که محصول سیاست‌های طیف ۱۴ مارس است سامان دهد اعلام می‌کند که «سفر مکرون به بیروت در زمره سیاست‌های اتخاذ شده غرب و شرکای عربی آنها به علاوه تل‌آویو قرار می‌گیرد». در این میان باید متوجه باشیم که پس از ایفای نقش حزب‌الله در مسائل چند سال اخیر شاهد کنشگری ریاض به عنوان بازیگر موثر در حوزه لبنان بودیم. پس از اقدامات پراکنده از جمله برخی فعالیت‌های اسرائیل در نوار مرزی و خاک لبنان، بخش دیگری از سیاست‌های جدید غرب در خصوص لبنان در دستور کار قرار گرفت و انفجار بیروت نیز میتواند در همین راستا تحلیل شود.
پس از اقدامات مذکور و انفجار بندر بیروت حضور کشورهای اروپایی مرحله بعدی این سناریو است. به اعتقاد برخی تحلیلگران حضور مکرون بلافاصله پس از انفجار علاوه بر نمایش دادن نفوذ سنتی فرانسه در لبنان، ریشه در تقسیم کار صورت گرفته در سناریوی جدید آنها در پرونده لبنان دارد.
بر این اساس لبنان در شرایطی آماده حضور مجدد مکرون در بیروت می‌شود که برخی ناظران مسائل بین‌الملل معتقدند خلأ سیاسی در بیروت یک پروژه خارجی علیه حزب‌الله و کشورهای همسو با بیروت (به خصوص جریان ۸ مارس) است. از سوی دیگر برخی به آینده روشن لبنان با حضور حزب‌الله و شکست سناریوی تحمیلی بر این کشور باور دارند. این تحلیل‌ها در حالی به عنوان سوژه در رسانه‌های مختلف مورد بررسی قرار میگرد که برخی تحلیلگران غربی و طیف مشخصی از اندیشکده‌ها به سهم‌خواهی «معماران سایکس –پیکو» اشاره دارند و حضور مکرون به علاوه تعدد سفر رییس جمهور فرانسه به بیروت (به عنوان تنها رییس جمهور اروپایی) را در زمره همین مسئله مطرح میکنند. اما پرونده لبنان از پیچیدگی‌های خاصی بهره‌مند است و همین موضوع باعث شده تا فعالان حوزه لبنان به گذشت زمان تاکید داشته باشند. پرونده‌ای که با گذشت زمان پرده از ابعاد مختلف آن برداشته می‌شود و حالا آرام آرام احتمال رونمایی از کابینه جدید لبنان توسط «سعد حریری» قوت می‌گیرد؛ کابینه‌ای که ترکیب آن بدون تردید می تواند مجدداً محل اختلاف شود و معلوم نیست که آیا طرح مکرون و فرانسه میتواند لبنان را صاحب دولت کند یا خیر؟
گزارش: اردشیر حبیبی
نظر شما