به گزارش آتیه‌آنلاین، دور جدید اجلاس گروه ۲۰ از روز گذشته (‌شنبه) به‌صورت مجازی و با میزبانی عربستان سعودی آغاز به کار کرد. شیوع پاندمی کرونا سبب شد این نشست برخلاف همیشه شاهد حضورِ فیزیکی رهبران جهان در ریاض، پایتخت این کشور نباشد. با این وجود، «سلمان بن عبدالعزیز»، پادشاه عربستان، ریاست اجلاس ۲۰ کشور ثروتمند جهان را بر عهده دارد که امروز به پایان می‌رسد.
این نشست با شعار «تحقق فرصت‌های قرن بیست‌ویکم برای همه» برگزار شد، صرفاً به دلیل مجازی بودنش منحصر به ‌فرد نیست؛ این نخستین اجلاس گروه ۲۰ است که توسط یک کشور عربی برگزار می‌شود. کشورهای گروه۲۰ (G۲۰) حدود دوسوم جمعیت‌، ۸۵ درصد از تولید اقتصادی و ۷۵ درصد تجارت جهانی را در اختیار دارند. اعضای این گروه شامل اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، چین، روسیه و استرالیا هستند. در واقع، گروه ۲۰، رهبران کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از هر قاره را گرد هم آورده و نمایندگان صندوق بین‌المللی پول و همچنین بانک جهانی نیز در نشست‌های کشورهای گروه بیست حضور دارند.
نخستین همایش کشورهای گروه بیست با حضور سران و رهبران کشورهای عضو در سال ۲۰۰۸ برگزار شد. در آن هنگام بحران مالی و اقتصادی فراگیری بر کل جهان سایه افکنده بود و میزبان نخستین همایش رهبران و سران کشورهای گروه بیست در آن هنگام «جورج بوش»، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا بود. آنچه که در بیانیه مشترک کشورهای شرکت‌کننده در آن همایش آمده بود، پذیرش یک اقتصاد باز و بری از سیاست‌های حمایت‌گرایانه در تجارت خارجی بود.

گردهمایی در میانه بحران

به‌نظر می‌رسد که اجلاس امسالِ گروه ۲۰ شباهت‌های بسیاری به نخستین نشست این گروه در سال ۲۰۰۸ داشته باشد. اگر در آن سال، بحران اقتصادی گریبانگیر جهان شده بود، اکنون نیز پاندمی کرونا بدل به دشمن شماره یک بشریت و اقتصاد شده است. یک مقام نزدیک به برگزارکنندگان اجلاس در ریاض به رویترز گفته است پیش‌بینی می‌شود که رایزنی‌ها درباره پیامدهای پاندمی کرونا و گام‌های اتخاذ شده برای رونق‌بخشی به اقتصاد جهانی بر این اجلاس سایه بیافکند. این را نیز باید در نظر گرفت که بر سر کار آمدن «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریکا تحولات بسیاری در سپهر ژئوپلیتیک روی داده است. سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه آمریکا کمابیش در تضاد با منطق تشکیل گروهی چون «جی۲۰» قلمداد می‌شود و این مخالفت‌ها و مانع‌تراشی‌ها خود را در بیانیه پایانی همایش سران و رهبران کشورهای گروه بیست در هامبورگ در سال ۲۰۱۷ علناً نشان داد.
امسال کشورهای عضو جی۲۰ در حالی گرد هم می‌آیند که عربستان سعودی اعلام کرده این کشور در زمینه مبارزه با پاندمی کرونا و اثرات ویرانگر آن پیشتاز بوده و اقدامات بسیاری برای حفاظت از زندگی، معیشت و اقشار آسیب‌پذیر انجام داده است. شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا سبب شد که برخی نسبت به حضور او در این نشست مجازی ابراز تردید کنند. با این همه، یک مسئول ارشد آمریکایی ۲۰ نوامبر تاکید کرد که ترامپ در اجلاس مجازی ریاض شرکت خواهد کرد.
اما چه عاملی سبب شد که عربستان در میانه بحرانی که جهان را در بر گرفته است بدل به میزبان جدیدترین نشست جی۲۰ شود؟ اصولاً ریاض چه اهدافی را از این میزبانی در سر دارد و نتایج آن برای خاندان سلطنتی سعود چیست؟

تغییر چهره
از یک سو، میزبانی نشست گروه ۲۰ فرصتی بادآورده برای خاندان سعودی است. عربستان در تلاش است تا با ایجاد تغییرات داخلی و برگزاری جلساتی این‌چنینی، چهره بین‌المللی خود را تقویت کرده و نگاه جهان را متوجه «عربستان نوین» کند. این کشور سعی دارد تا با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در سطوح مختلف اقتصادی و اجتماعی و فراهم آوردن امکانات سرگرمی‌های جدید و برقراری آزادی‌های اجتماعی، الگوی جدیدی را پیگیری کند. این در حالی است که طی مدت اخیر خبرهایی از اصلاحات در ساختار اجتماعی عربستان منتشر شده است. بنابراین، به نظر می‌رسد که ریاض تلاش دارد برگزاری این نشست را بدل به مدال افتخار کرده و آنرا در کنار سایر دستاوردهای به‌اصطلاح نوآورانه خود قرار دهد تا تصویر نوینی را در سپهر بین‌المللی برای خود دست‌وپا کند.
با این همه، فعالان حقوق بشر از سرکوب‌های شدید در نظام سعودی انتقاد کرده و این اقدام‌ها را صرفا تبلیغاتی می‌دانند. «باب ساندان»، فعال حوزه حقوق بشر در این رابطه گفته است که «نمی‌توان این‌گونه تصور کرد که عربستان سعودی بناست تغییرات بنیادینی را ایجاد کند. بسیاری از فعالان همچنان در این کشور تحت تعقیب، آزار و بازداشت قرار می‌گیرند. بنابراین باید وجه تبلیغاتی نهفته در این میزبانی را پررنگ دانست.» ضمن آن‌که بسیاری همچنان ماجرای قتل وحشیانه «جمال خاشقچی»، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، در سفارت عربستان در استانبول را از یاد نبرده‌اند. با این همه، به‌نظر می‌رسد که ریاض تلاش دارد خاطره این وقایع را پاک کرده و تصویر جدیدی را جایگزین آن کند. هر ساله، نشست سران گروه ۲۰ شاهد تظاهرات خیل عظیمی از فعالان علیه سیاست‌های نئولیبرال این کشورها بود. شاید اگر نشست گروه ۲۰ عربستان در شرایطی عادی برگزار می‌شد، فعالان حقوق بشری و معترضان به سرکوب‌های گسترده در این کشور نیز به جمع مخالفان نظام سرمایه‌داری می‌پیوستند. از یاد نباید بُرد که برخی قانون‌گذاران اروپایی خواستار آن شدند که مقام‌های این بلوک در این اجلاس که به میزبانی عربستان برگزار شده شرکت نکنند.

رؤیای توسعه
نکته مهم دیگر در این زمینه اهداف اقتصادی است. عربستان نیازمند تنوع اقتصادی است و وقت چندانی هم برای رسیدن به این مهم ندارد. زمان برای اجرایی شدن برنامه جاه‌طلبانه «محمد بن سلمان»، ولیعهد سعودی موسوم به «دیدگاه ۲۰۳۰» به سرعت می‌گذرد و این کشور نیازمند تحولات گسترده است. این در حالی است که پاندمی کرونا و افت اقتصادی، بسیاری از نقشه‌های ریاض برای توسعه را بر هم زده است. «ابیگیل بیراکز»، تحلیل‌گر اقتصادی در شورای سیاست خارجی اروپا، در گفت‌وگو با خبرگزاری آلمان اعلام کرده که به ‌نظر می‌رسد ریاض بسیار نیازمند توجه مجدد اقتصادهای جهان به تغییر زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری گسترده است. او معتقد است که «عربستان زمانی دست به اصلاحات زد که از یک سو سرکوب‌های حقوق بشری و از سوی دیگر، درگیری‌ها با یمن سبب شد که اقبال‌ها به سرمایه‌گذاری در این کشور کاهش یابد. یک بُعد مهم این تغییرها که به ‌نظر می‌رسد رهبران جهان بر آن تاکید بسیار داشتند، رونق گردشگری بود. اما شیوع کرونا این موضوع را کاملاً تحت تاثیر قرار داده است.»
نباید از یاد ببریم که بن سلمان با اقدام‌های خود مخالفان بسیاری در ساختار سلطنتی سعودی‌ها پیدا کرده است. «کریستین ویترس»، تحلیل‌گر اقتصادی، معتقد است که این امر می‌تواند در صورت عملی نشدن وعده‌های اقتصادی بن سلمان به ضرر او تمام شود. همین امر سبب می‌شود که نشست گروه ۲۰ و جذب حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای بقای سیاسی این ولیعهد امری حیاتی تلقی شود.
این در حالی است که «اریک هامر»، تحلیل‌گر اقتصادی در موسسه رشد جهانی، معتقد است که اگر ریاض انتظار تغییر رویه در زمینه سرمایه‌گذاری را دارد، نباید امید چندانی به نشست جی۲۰ داشته باشد. وی گفت: «کسی بنا ندارد ساز و کار نشست‌های این گروه را تغییر دهد. گروه ۲۰ رویکردی جهانی دارد، نه منطقه‌ای و مختص به کشوری مشخص نیست. بنابراین اگر عربستان به دنبال یارگیری در این نشست است، شک ندارم که بیش از آنچه که تصور می‌شود، سرخورده خواهد شد.» بر این اساس باید گفت که سعودی‌ها به دنبال تغییر هستند اما رفتار آنها بعلاوه تحولات اقتصادی و سیاسی نظام بین‌الملل آنگونه که آنها انتظار دارند، جلو نمی‌رود.

گزارش: علی توکلی