به گزارش آتیه‌آنلاین، آسمان‌های باز نامی است که این روزها زیاد از زبان مقام‌های آمریکا و روسیه شنیده می‌شود. ماجرا البته بر سر توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان در خصوص اجازه پرواز هواگردهای شناسایی و تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این پیمان‌نامه است. حال به نظر می‌رسد که ماهیت این پیمان مهم زیر سؤال رفته است.

شکست یک پیمان

شروع فروپاشی پیمان آسمان‌های باز از زمان زمامداری «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریکا کلید زده شد. نزدیک به یک سال پیش بود که ترامپ قبل از پرواز به دیترویت بر روی چمن‌های کاخ سفید به خبرنگاران گفت که کشورش به بهانه نقض پیمان آسمان‌های باز از سوی روسیه، از این پیمان خارج می‌شود. ترامپ گفت که این اتفاقی بوده که در سه سال گذشته بارها افتاده است. در آن زمان از این رویداد به ‌عنوان سریال خروج آمریکا از پیمان‌های بین‌المللی یاد شد. ترامپ در ادامه صحبت‌های خود گفت که دولت او روابط خوبی با مسکو دارد اما روسیه از معاهده آسمان باز تبعیت نمی‌کند تا به دیگر کشورهای عضو این معاهده اجازه دهد که پروازهای نظارتی غیرمسلحانه (بر این کشور) داشته باشند. وی روز ۲۳ مه ۲۰۲۰ در جمع خبرنگاران گفت که توافق جدیدی را جایگزین این توافق خواهد کرد.

اوضاع البته با ورود مستاجر جدید به کاخ سفید تغییر چندانی نکرد. بایدن که با بلیط بازگرداندن آمریکا به عرصه جهانی وارد اتاق بیضی شده و نشان داده که روسیه از اولویت‌های ثانوی کشورش در عرصه بین‌المللی است، همچنان رویکردی مشابه به ترامپ را در رابطه با این توافق پیش گرفته است. خبرگزاری آسوشیتدپرس پیشتر گزارش داد که دولت بایدن به روسیه اطلاع داده است که قصد ندارد ایالات متحده را به معاهده آسمان باز که پروازهای نظارتی را در هر دو کشور ارائه می‌دهد، بازگرداند. آسوشیتدپرس در گزارش پنج‌شنبه شب نوشت که «وندی شرمن»، معاون وزیر خارجه آمریکا به روسیه اطلاع داد که ایالات متحده قصد ندارد دوباره به توافق‌نامه‌ای که دونالد ترامپ از آن خارج شده است، بازگردد.

این خبر آسوشیتدپرس در حالی منتشر شد که «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر ‌خارجه روسیه ماه گذشته گفت که امید و شانس زیادی برای حفظ پیمان آسمان‌های باز باقی نمانده است. وی افزود که دولت آمریکا و متحدان این کشور فرصت زیادی را در این مورد و حل و فصل مساله بدون سر و صدای بی مورد، هدر دادند. وی ادامه داد: «ایالات متحده آمریکا و متحدان این کشور هنوز فرصت برای تجدیدنظر در موضع خود در قبال پیمان آسمان‌های باز دارند اما بسیار بعید بنظر می‌رسد که واشنگتن از چنین فرصتی استفاده کند».

این در حالی است که دولت روسیه در ژانویه ۲۰۲۱ اعلام کرد که قصد دارد تا از این پیمان خارج شود و در ۱۱ مه قانونی را در این باره به پارلمان برای رسمی کردن این خروج ارائه داد. در آن زمان، یکی از سخنگوهای کرملین گفت که یک دلیل برای این کار این است که آمریکا هنوز می‌تواند اطلاعات مورد نیازش را از طریق متحدانش در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به دست بیاورد.

ناامیدی کرملین

کمی بعد مسکو به این خبر واکنش سریعی نشان داد و آن را محکوم کرد. سرگئی ریابکوف روز گذشته (جمعه) با اشاره به اینکه واشنگتن فرصتش را در شرکت برای تقویت امنیت در اروپا از دست داده، به اسپوتنیک گفت: «روسیه بابت تصمیم آمریکا در عدم پیوستن مجدد به معاهده آسمان‌های باز ناامید است؛ اگرچه این اقدامی قابل پیش‌بینی بود». وی ادامه داد: «تصمیم آمریکا برای عدم بازگشت مجدد به این پیمان درست پیش از یک نشست در سطح عالی ناامید کننده است. این تصمیم قابل پیش بینی بود. مطمئنا ما را خوشحال نکرد چون آمریکا فرصتش را برای یک شراکت مثبت در تقویت امنیت اروپا از دست داد. آنها همچنان اتهامات بی پایه و اساسی را علیه ما مطرح می‌کنند که بارها به آن واکنش نشان داده‌ایم». ریابکوف در ادامه عنوان کرد: «البته که این مرحله به ایجاد شرایط مناسب برای بحث در مورد مسائل کنترل تسلیحات در نشست رهبران کمک نمی‌کند. با این حال، من می‌خواهم تأکید کنم که با وجود اهمیت زیادی که برای کنترل تسلیحات وجود دارد، جلسه رهبران تا آنجا که من می‌دانم بر روی یک برنامه بسیار گسترده‌تر تمرکز دارد».

روسیه بارها اعلام کرده که برخلاف ادعای آمریکا هیچ تخلفی در این پیمان صورت نداده است. مجامع بین‌المللی پیشتر نیز به فروپاشی این معاهده اعتراض کرده بودند. سال گذشته میلادی که ترامپ از خروج کشورش از این پیمان خبر داد، «استفان دوجاریک»، نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از این اقدام آمریکا ابراز نگرانی کرد و گفت‌ که فسخ چنین پیمانی بدون هیچ گونه جایگزینی، می‌تواند منجر به اقدامات بی‌ثبات‌کننده مانند شروع مسابقه تسلیحاتی جدید در جهان شود و خطاهای محاسباتی را بالا ببرد. بنا به گفته کارشناسان، پیمان فعلی زمانی منعقد شد که سطحی از اعتماد میان دو طرف (‌مقامات آمریکا و روسیه) به وجود آمده بود و هر دو کشور در مسیر تقویت اعتماد و امنیت حرکت می‌کردند و این درست همان چیزی است که امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز است.

گفتنی است که واشنگتن طی سال‌های اخیر از محدودیت پروازهای دیده‌بانی بر فراز منطقه کالینینگراد (استانی از روسیه جدا از این کشور در قلب اروپا ) به وسعت ۵۰۰ کیلومتر در سال ۲۰۱۴ و امتناع از چنین پروازهایی بر فراز منطقه ۱۰ کیلومتری در امتداد مرزهای آبخازیا و اوستیای جنوبی (مناطقی که روسیه آنها را کشورهای مستقل میخواند) شکایت داشت. روسیه هم از ایالات متحده به دلیل محدودیت پروازها در ارتفاع کم (از جمله در محدوده واشنگتن)، کاهش فضای دیده‌بانی بر فراز جزایر هاوایی و امتناع از استقرار خدمه پروازی این کشور در پایگاه‌های هوایی رابینز و السورت در ایالت‌های جورجیا و داکوتای جنوبی و همچنین محدود کردن پروازها بر فراز جزایر آلیوتی شکایت کرد.

بنا به گفته کارشناسان، خروج از پیمان آسمان‌های باز از مدت‌ها پیش در آمریکا مطرح بوده است و دلایل مختلفی دارد. از جمله اینکه آمریکا به ماهواره‌ها و ابزار قدرتمندی برای جاسوسی دقیق از نقاط مختلف جهان دست پیدا کرده است که هزینه آن به مراتب از اجرای پیمان آسمان‌های باز کمتر است.

به نظر می‌رسد که آسمان‌های جهان بنا نیست از این به بعد بسته‌تر شود و باید دید که آیا دولت بایدن توافق دیگری را به‌ عنوان جایگزین این معاهده پیشنهاد خواهد داد یا خیر.

گزارش: فرزاد سیف‌نیا