پایان سلطه کتاب درسی بر نظام آموزش

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی از تغییر بنیادین نظام آموزشی از کتاب‌محوری به برنامه‌محوری خبر داد و اعلام کرد کتاب درسی دیگر تنها منبع آموزش نخواهد بود.

براساس گزارش خبرنگار مهر؛ قرار است همه چیز دیگر کتاب درسی نباشد؛ کتاب درسی دیگر تنها منبع آموزشی نخواهد بود و دیگر قرار نیست معلم هم صرفاً ارائه دهنده کتاب درسی باشد.

یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر به تدریج در صحبت‌های مسئولین شنیده شد؛ اهمیت برنامه درسی، پر رنگ شدن نقش مدرسه و معلم و حرکت نظام آموزشی از کتاب محوری به برنامه محوری بوده است.

این تغییرات کلان و عمده در نظام آموزشی سوالات زیادی را در اذهان ایجاد می‌کند. نخست اینکه این برنامه درسی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است و چه ویژگی‌هایی دارد.

ضمناً در نظام آموزشی گذشته و مبتنی بر کتاب درسی، محتواهای آموزشی در کتاب درسی مشخص و مسیر تعلیم و تربیت دانش آموزان هم مکتوب است. آیا در نظام آموزشی مبتنی بر برنامه درسی جامع و در حالی که انتخاب مسیرهای یادگیری و ابزار آموزشی به عهده معلم و مدرسه است؛ می‌توان مسیر مشخصی برای تعلیم و تربیت دانش آموز متصور بود یا خیر؟

حجت الاسلام علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوالات و با بیان اینکه در برنامه مسیر جدید تعلیم و تربیت همه چیز مشخص و شفاف در اختیار معلمان و خانواده‌ها قرار می‌گیرد؛ گفت: بسیاری از انتقادها به برنامه درسی ملی به علت تصورات از پیش ایجاد شده در اذهان و افکار عمومی است. ما تاکنون برنامه درسی و راهنمای آموزشی مجزایی برای هر پایه و مقطع تحصیلی نداشتیم.

در برنامه درسی مدرسه‌ای همه چیز شفاف است

وی در توضیح کامل برنامه درسی مدرسه‌ای گفت: به عنوان مثال درس تربیت بدنی که در دوران ابتدایی به آن کم توجهی می‌شود یکی از دروس اول ابتدایی است. ما برای هر درس یک برنامه درسی با چند پیوست داریم. یکی از این پیوست‌ها برنامه درسی تفصیلی درس است. در برنامه درسی تفصیلی درس تربیت بدنی پایه اول ابتدایی مشخص کردیم که دانش آموز پایه اول ابتدایی باید چه فعالیت‌ها و کارهایی را انجام دهد.

معاون وزیر آموزش و پرورش افزود: در برنامه درسی ملی به صورت کامل به این موضوع اشاره شده است که از معلم به صورت دقیق و شفاف مشخص خواسته‌ایم که چه اقداماتی را انجام دهد. به صورت مشخص خانواده‌ها هم می‌توانند متوجه بشوند که در پایان دوره یا پایان سال تحصیلی قرار است چه اتفاقاتی صورت بگیرد و دانش آموز چه توانمندی‌هایی را کسب کند.

کتاب درسی حذف یا رها نمی‌شود اما دیگر تنها منبع آموزش نیست

حجت الاسلام لطیفی با بیان اینکه کتاب درسی در برنامه درسی مدرسه‌ای رها شده نیست و یا حذف نمی‌شود؛ گفت: کتاب درسی از این پس دیگر تنها منبع آموزش نیست و به عنوان یکی از ابزارهای تحقق اهداف برنامه درسی به کار گرفته می‌شود. کتاب درسی هم حذف نمی‌شود بلکه چون کتاب معنای درستی پیدا می‌کند اقدامات معلم هم منعطف خواهد بود. اگر معلم توانست به روشی غیر از کتاب اهداف را محقق کند همان کافی است و همین مسئله و افزایش انعطاف برای مدرسه و معلم یک حرکت بسیار جدی است؛ به لحاظ شفافیت و دقت اتفاقاً با گسترش برنامه درسی تدریس و نظارت بر تدریس معلمان راحت‌تر است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی افزود: مسئولین آموزش و پرورشی مناطق می‌توانند از مدیر مدرسه بخواهند که به صورت دقیق بگوید چه میزان از برنامه درسی مدرسه‌ای و راهنمای درسی در مدرسه محقق شده است.

وی با اشاره به اینکه برای مهارت آموزی یا کسب شایستگی‌های اخلاقی از جمله تعاملات اجتماعی هم در برنامه درسی مصداق‌هایی دیده شده است؛ گفت: به عنوان مثال در برامه درسی از معلم خواسته شده است تا دانش آموز بتواند نسبت به مهرورزی، خیرخواهی و از خود گذشتگی توانمندی‌هایی را در درون خود بپروراند؛ برای همین مساله ما مقیاس‌ها و سنجش‌هایی را در برنامه درسی ملی در نظر گرفتیم. مثلاً اینکه دانش آموز وسایل خود را به اشتراک می‌گذارد یا دانش آموز برای کمک به دیگران اقدام می‌کند. این یک مصداق است که ما انتظار داریم دانش آموز با سپری کردن برنامه درسی به این شایستگی‌ها دست یابد.

وی با بیان اینکه در برنامه درسی مشخص کرده‌ایم که برای هر نوجوان و هر پایه تحصیلی، چه شایستگی‌هایی را انتظار داریم؛ افزود: البته که انتظار نداریم که با انتشار این برنامه درسی همه چیز در مدرسه به صورت اتوماتیک انجام شود.

معاون وزیرآموزش و پرورش با اشاره به اینکه قرار نیست همه ملزومات تحقق برنامه درسی مدرسه‌ای را سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تامین کند؛ گفت: سازمان پژوهش محتوای مورد نیاز را تامین می‌کند؛ برای توانمندسازی معلمان پیگیری‌های لازم را خواهد داشت و پیش بینی لازم برای تامین ابزارها و ملزومات اجرای برنامه را آماده می‌کند و در نهایت با همکاری دیگر بخش‌های آموزش و پرورش این تغییر ریل از کتاب محوری به برنامه محوری صورت خواهد گرفت.

نمی‌توان از تهران برای دانش آموزان سراسر کشور یک برنامه درسی یکسان تنظیم کرد

وی با اشاره به اینکه به هر حال تغییر ریل‌ها دشوار و زمانبر است؛ گفت: تغییر ریل‌ها نوعی از تغییر فرهنگ‌ها هستند؛ یکی از گلایه‌هایی که همواره نسبت به کتب درسی می‌شود و ما هم این انتقاد را درست می‌دانیم این است که کتب درسی متناسب با مناطق مختلف کشور و مناسب با نیازهای گوناگون دانش آموزان تالیف و تولید نشدند. ما هم نمی‌توانیم در تهران بنشینیم و برای دانش آموزان گوناگون، در مناطق مختلف کشور، برنامه درسی های متفاوت و مناسب برای هر گروه را به خوبی تالیف کنیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی افزود: این برنامه درسی کمک می‌کند که تناسب مورد نیاز در نظام تعلیم و تربیت محقق شود و انعطاف لازم برای ایجاد خلاقیت معلم و مدرسه فراهم شود.

وی با اشاره به اینکه برنامه درسی مدرسه‌ای به صورت آزمایشی در ۸ مدرسه تدریس می‌شود؛ افزود: معلمان این مدارس در تابستان دوره‌های لازم برای آموزش این کتاب‌ها را دیده‌اند. ما در این برنامه بر سر استانداردها و اصول تفاهم کردیم. معلم خصوصاً معلم با تجربه می‌داند وقتی مشخص می‌کنیم که باید دانش آموز به فلان سطح توانمندی یا شایستگی دست یابد یعنی چه. کتاب به عنوان یک ابزار و کمک کار برای رسیدن به این شاخص‌ها و توانمندی‌ها در اختیار معلم خواهد بود.