فشار خون کنترل‌نشده؛ تهدیدی برای بیش از یک میلیارد نفر در جهان

سازمان جهانی بهداشت (WHO) به‌تازگی دومین گزارش جهانی خود درباره فشار خون بالا را منتشر کرده است. گزارشی که نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۴ حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در جهان با این بیماری زندگی کرده‌اند، اما تنها کمی بیش از یک نفر از هر پنج نفر توانسته‌اند آن را با استفاده از دارو یا تغییر عادات ناسالم زندگی کنترل کنند.

این گزارش در جریان برگزاری هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد و در رویدادی مشترک با «بلومبرگ فیلانترُپیز» و سازمان «Resolve to Save Lives» ارائه شد. یافته‌های آن نشان می‌دهد دسترسی به دارو همچنان یکی از چالش‌های اساسی است، به‌گونه‌ای که فقط کمتر از یک‌سوم کشورهای کم‌درآمد اعلام کرده‌اند همه داروهای توصیه‌شده سازمان جهانی بهداشت برای درمان فشار خون در داروخانه‌ها یا مراکز مراقبت‌های اولیه موجود است.

فشار خون بالا یکی از عوامل اصلی بروز سکته قلبی و مغزی، بیماری‌های مزمن کلیوی و حتی زوال عقل به شمار می‌رود. این بیماری هم قابل پیشگیری و هم قابل درمان است، اما بدون اقدام فوری میلیون‌ها نفر همچنان جان خود را از دست خواهند داد و کشورها با خسارت‌های اقتصادی فزاینده‌ای مواجه خواهند شد. برآوردها حاکی از آن است که بیماری‌های قلبی‌–عروقی، از جمله فشار خون بالا، در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۵ حدود ۳.۷ تریلیون دلار هزینه بر دوش کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط گذاشته است؛ رقمی معادل حدود دو درصد تولید ناخالص داخلی آنها.

«تدروس آدهانوم»، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، در این نشست هشدار داد که هر ساعت بیش از هزار نفر در اثر سکته قلبی و مغزی ناشی از فشار خون بالا جان خود را از دست می‌دهند؛ مرگ‌هایی که اغلب قابل پیشگیری‌اند. او تأکید کرد کشورها ابزارهای لازم برای تغییر این وضعیت را در اختیار دارند و با اراده سیاسی، سرمایه‌گذاری پایدار و اصلاح نظام سلامت برای ادغام مراقبت‌های فشار خون در خدمات اولیه، می‌توان میلیون‌ها نفر را نجات داد و به پوشش همگانی سلامت دست یافت.

مشکلات سلامت همگانی

دکتر «کلی هنینگ»، رئیس برنامه سلامت عمومی بلومبرگ فیلانترُپیز نیز خاطرنشان کرد که فشار خون کنترل‌نشده هر سال بیش از ۱۰ میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند. به گفته او، ادغام خدمات مرتبط با فشار خون در پوشش سلامت همگانی و خدمات اولیه در برخی کشورها نتایج مثبتی به همراه داشته، اما بسیاری از کشورهای کم‌درآمد و متوسط همچنان از این روند عقب مانده‌اند. او تأکید کرد سیاست‌های قوی برای افزایش آگاهی عمومی و گسترش دسترسی به درمان، کلید کاهش بیماری‌های قلبی‌–عروقی و جلوگیری از مرگ‌های قابل پیشگیری است.

تحلیل داده‌های ۱۹۵ کشور و قلمرو نشان می‌دهد بیش از نیمی از آنها نرخ کنترل ملی فشار خون پایین‌تر از ۲۰ درصد دارند. بیشتر افراد مبتلا در کشورهای کم‌درآمد و متوسط زندگی می‌کنند، جایی که نظام‌های سلامت با محدودیت منابع دست‌به‌گریبان است. در این کشورها شکاف‌های بزرگی در پیشگیری، تشخیص، درمان و مراقبت‌های بلندمدت وجود دارد و عواملی مانند ضعف سیاست‌های ارتقای سلامت در زمینه مصرف دخانیات و الکل، بی‌تحرکی، مصرف زیاد نمک و چربی‌های ترانس، دسترسی محدود به تجهیزات معتبر سنجش فشار خون، کمبود پروتکل‌های درمانی استاندارد و تیم‌های آموزش‌دیده، زنجیره تأمین نامطمئن، گرانی داروها و نبود حمایت مالی کافی برای بیماران، اوضاع را وخیم‌تر کرده است.

مسئله دارو

سازمان جهانی بهداشت در گزارش خود تأکید کرده داروهای کاهنده فشار خون یکی از ارزان‌ترین و مؤثرترین ابزارهای سلامت عمومی هستند، اما همچنان میلیون‌ها نفر از دسترسی به آنها محروم‌اند. در کشورهای با درآمد بالا، بیشتر این داروها در دسترس همگان است، اما در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد چنین شرایطی وجود ندارد. دکتر تام فریدن، رئیس سازمان «Resolve to Save Lives»، هشدار داد که پر کردن این شکاف نه‌تنها جان میلیون‌ها نفر را نجات خواهد داد بلکه میلیاردها دلار صرفه‌جویی اقتصادی به همراه دارد.

کشورهای موفق

نمونه‌های موفق در سطح کشورها نشان می‌دهد پیشرفت امکان‌پذیر است. در بنگلادش، ادغام درمان فشار خون در بسته خدمات سلامت پایه و تقویت غربالگری و مراقبت‌های پیگیری باعث شد نرخ کنترل فشار خون در برخی مناطق طی چند سال از ۱۵ به ۵۶ درصد برسد. در فیلیپین، بسته فنی HEARTS سازمان جهانی بهداشت در سطح خدمات اجتماعی و محلی اجرا شده و در کره جنوبی اصلاحات گسترده‌ای شامل کاهش هزینه داروها و محدود کردن پرداخت مستقیم بیماران انجام گرفته که به کنترل فشار خون در ۵۹ درصد افراد در سال ۲۰۲۲ منجر شده است.

سازمان جهانی بهداشت از همه کشورها خواسته است که کنترل فشار خون را به بخشی جدایی‌ناپذیر از اصلاحات نظام سلامت و پوشش همگانی تبدیل کنند. به باور این نهاد، اجرای توصیه‌های این گزارش می‌تواند از میلیون‌ها مرگ زودرس جلوگیری کرده و بار اجتماعی و اقتصادی عظیم ناشی از فشار خون کنترل‌نشده را کاهش دهد.