- لطفا در مورد مصرف منطقی و مصرف غیرمنطقی دارو توضیحاتی بفرمایید؟

سازمان جهانی بهداشت در مورد تعریف مصرف منطقی دارو آورده است: دارو به اندازه مورد نیاز و تا زمان مورد نیاز و دوره زمان مشخص، داروی درست و مصرف توسط فرد درست که با کمترین هزینه مصرف شود، مصرف منطقی دارو است . این در حالی است که همیشه به معنی کم مصرف کردن نیست به عنوان مثال بیماری که پرفشاری خون و یا دیابت دارد داروی که پزشک برایش تجویز می‌کند و بایستی به طور کامل مصرف کند اگر از این مقدار کمتر مصرف کند هم می‌توان گفت که فرد به طور خودسرانه دارو مصرف می‌کند. یا بیماران اکثرا تمایل به دریافت آنتی‌بیوتیک دارند این در حالیست که مسبب بسیاری از سرماخوردگی‌ها انواع ویروس‌ها هستند و نیاز به آنتی‌بیوتیک خاصی ندارند ولی متاسفانه بیماران اصرار به مصرف دارند و یا اینکه تمایل خیلی عجیبی به داروهای تزریقی دارند و خیلی از مواقع پزشک را مجبور می‌کنند که برایشان سرم و یا آمپول تجویز کند و اگر پزشک این کار را نکند چون مجبوراست اقتصاد مطبش را هم در نظر بگیرد لاجرم برای رضایت بیمار و مراجعات بعدی تن به خواسته بیماران می‌دهد. حتی دیده شده که پزشکان تحت خواسته بیمار دارو تجویز می‌کنند و همه اینها نمونه‌های مصرف غیرمنطقی دارو در کشور هستند.

-در مورد خوددرمانی بیماران هم توضیحاتی بفرمایید؟

متاسفانه باورهای اشتباهی در جامعه ما وجود دارد از اینرو خیلی از بیماران معتقدند چون خودشان بدنشان را بهتر می‌شناسند و تجربه شخصی دارند تنها راه درمانشان همان است که تجربه کرده‌اند و هر چقدر که توضیح دهیم که این دارو به دردشان نمی‌خورد بیمار قانع نمی‌شود و به کار اشتباه خودش اصرار می‌کند که من ۵۰ سال است این دارو را به این شکل مصرف کرده‌ام و حاضر نیستند باورهای اشتباهشان را ترک کنند. متاسفانه عده‌ای از پزشکان هم در مقابل خواسته‌های غیرمنطقی بیماران نمی‌توانند مقاومت کنند. چندی قبل بیماری در شیراز به داروخانه مراجعه کرده و آنتی‌بیوتیک خواسته بود و چون داروساز امتناع کرده بود بیمار او را با چاقو زخمی کرده بود. جایی می‌رسد که پزشک و داروساز نمی‌توانند در برابر خواسته‌های غیرمنطقی بیماران مقاومت کنند و اعتقاد بر این است اگر این دارو را من ندهم داروساز دیگر می‌دهد ناچار به حرف بیمار گوش می‌دهند. متاسفانه نه تنها سیستم حمایتی درستی نداریم بلکه قوانین خوبی هم نداریم. من خیلی از اوقات که دارو به بیمار نمی‌دهم و توضیحات کافی را در مورد مضرات خودسرانه دارو به او می‌دهم بیمار ۱۰ دقیقه دیگر با کیسه دارو بدست برمی‌گردد و می‌گوید چرا دروغ گفتید از فلان داروخانه داروها را تهیه کردم و فقط می‌خواستی به من ظلم کنی.

- مصرف بی‌رویه دارو معمولا در چه داروهایی بیشتر دیده می‌شود؟

سه دسته از دارو ها هستند که زیاد مصرف می‌شوند که عبارتند از مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و کورتیکو استروئیدها. وقتی که بیمار به طور خودسرانه از مسکن‌ها استفاده می‌کند چند مشکل را برای بیمار به‌وجود می‌آورد. درد همیشه نشان دهنده یک اختلال در بدن است، درست مانند یک فیوز برق در بدن وقتی جایی از بدن شما درد می کند این یک نشانه‌ای است که در جایی از بدن که درد می‌کند مشکلی وجود دارد تا شما علت بیماری و درد را پیدا کنید. ولی متاسفانه مردم با مصرف مسکن درد را کاهش می‌دهند و آن علامت درد خاموش می‌شود ولی آسیب‌هایی را که به بدن می‌زند ادامه پیدا می‌کند و زمانی بیمار به پزشک مراجعه می‌کند که دیگر کار از کار گذشته است و بدن دچار آسیب‌های بیشتری شده است. متاسفانه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها هم در جامعه خیلی بی‌رویه شده است. دسته زیادی از آنتی‌بیوتیک‌های که مردم به طور خودسرانه مصرف می‌کنند جزو آنتی‌بیوتیک‌های مرده هستند یعنی دیگر اثر درمانی ندارند و دارویی که زیر ۹۰ درصد اثربخشی داشته باشد آنتی‌بیوتیک مرده است و روی عفونت میکروبی اثر ندارد. دسته بعدی هم کورتیکو استروییدها هستند که بسیار بی‌رویه در جامعه استفاده می‌شوند و برای چاق‌شدن خیلی زیاد از آنها استفاده می‌کنند. مربیان بدنسازی برای افزایش حجم عضلات بدن از آن استفاده می‌کنند در حالیکه مصرف طولانی این داروها باعث ادم (ورم) در بدن می شود. متاسفانه ورزشکاران از این داروها زیاد استفاده می‌کنند در حالیکه مصرف بی‌رویه این داروها بسیار خطرناک است زیرا پاعث پوکی استخوان و نارسایی کلیه‌ها می‌شود. برخی از افراد مدام از ویتامین‌ها استفاده می‌کنند در حالیکه بعضی از این ویتامین‌ها محلول در چربی هستند و عوارض خاصی مانند مسمومیت را برای بیماران به‌وجود می‌آورند و خیلی از مردم از عوارض مصرف بی‌رویه ویتامین‌ها ناآگاه هستند.

- آیا آمار خاصی در مورد مصرف غیرمنطقی دارو در کشور وجود دارد؟

سازمان جهانی بهداشت معتقد است که حدود ۵۰ درصد مصرف داروها غیرمنطقی است که اگر مصرف خودسرانه را هم به آن اضافه کنیم تقریبا کشور ما جزو ۲۰ کشور اول دنیا در مصرف غیرمنطقی دارو است. سرانه مصرف دارو در کشور ما سه برابر میزان نرمال جهانی است. واقعیت این است که دارو یک ماده شیمیایی و یا گیاهی بسیار فعال است که روی بیماری‌ها تاثیر می‌گذارد. دارو همان طوری که اثرات درمانی دارد عوارض جانبی هم دارد و آسیب‌های زیادی به فیزیولوژی بدن می‌زند به طوری که کاملا سیستم بدن را بهم می‌ریزد.

- به نظر شما بیماران چرا دارو را خودسرانه مصرف می‌کنند؟

یکی از علت‌های این مساله این است که متاسفانه اقتصاد جامعه به گونه‌ای نیست که بیماران بتوانند هزینه ویزیت پزشکان را بدهند. یکسری از بیماران حتی پوشش بیمه‌ای هم ندارند و چون درصد زیادی از جامعه ما زیر خطر فقر هستند به جای مراجعه به پزشک خودسرانه دارو مصرف می‌کنند. از یک طرف پزشکان هم به حق معتقدند که ویزیتی که می‌گیرند کم است و از طرف دیگر همین ویزیت کم را هم مردم نمی‌توانند پرداخت کنند. از طرفی قوانین خوبی خک نداریم که متصدی داروخانه هر دارویی را به بیمار ندهد. تقریبا اکثر داروها را مردم می‌توانند بدون نسخه تهیه کنند. امکان دادن دارو بدون نسخه در کشور وجود دارد و قیمت دارو نسبتا پایین است و بیماران راحت می‌توانند آن را تهیه کنند. متاسفانه بسیاری مردم هم با تجویز دوست و آشنا دارو تهیه و مصرف می‌کنند و همه اینها باعث شده که به وضعیت کنونی برسیم.

- آیا فرهنگسازی می‌تواند مانع از مصرف خودسرانه دارو شود؟

بله، در حال حاضر برنامه‌هایی که از صدا و سیما پخش می‌شوند به جای فرهنگسازی در مورد بهداشت مردم به گرو ه‌های جامعه پزشکی حمله می‌کنند و اگر دوستان میزان این حملات را کاهش دهند و انرژی خود را صرف فرهنگسازی در مورد سلامت و بهداشت مردم کنند قطعا موثرتر می‌تواند باشد.بالابردن آگاهی آحاد جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است.

گفتگو: بیتا مهدوی