اخیراً گزارشی از سوی مجمع جهانی اقتصاد در خصوص جمع‌بندی وضعیت کسب‌وکارها و مشاغل در جهان تحت‌تأثیر توسعه فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی منتشر شده است. در این گزارش اعلام شده که تقاضا برای برخی مشاغل نظیر منشی‌های شرکت‌ها، تحویلدارهای بانک، کارمندان خدمات پستی، صندوقدارها، بلیت‌فروشان و متخصصان ورود داده‌ها، ممکن است تا سال 2027 کم شود، اما در مقابل تقاضا برای مشاغلی مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی و تحلیلگری امنیت اطلاعات بیشتر خواهد شد. با توجه به این مسائل به نظر شما در بازار کار ایران، هوش مصنوعی به‌طور کلی چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟

از جنبه‌های مختلف باید این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم. نخست اینکه در روند تغییر و تحولات جهانی که تحت‌تأثیر فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی ایجاد شده، ما باید آمادگی داشته باشیم. کشوری که آمادگی تغییر را ندارد، دچار مشکل می‌شود؛ چراکه این تحولات بخصوص در حوزه بازار کار در سال‌های آینده قابل‌توجه خواهد بود. متأسفانه برخی برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت در کشور ما هنوز به این توانایی و قدرت برای پذیرش تغییر نرسیده‌اند. باید در برنامه‌های توسعه‌ای کشور شرایطی پیش‌بینی کنیم که زیرساخت‌های ما به راحتی امکان تغییرات و تحولات را داشته باشد. بر این اساس، یکی از موضوعاتی که حتماً در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های کشور باید مورد توجه قرار گیرد، پذیرش تغییر و پیش‌بینی‌هاست. این موضوع بعضاً در برنامه‌های ما مغفول می‌ماند. به هر حال سال‌های سال است که رشد فناوری خیلی از مشاغل را تحت‌تأثیر قرار داده، به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات حدود سه دهه است که تحولات گسترده‌ای در دنیا اتفاق افتاده و ما ظهور مشاغل جدید و تغییرات شغلی را شاهد بوده‌ایم.

آیا زیرساخت‌های استفاده از هوش مصنوعی در کشورمان فراهم است؟

فضای استفاده از هوش مصنوعی در کشورمان و بخصوص در حوزه کسب‌وکارها هنوز خیلی بکر است و ما در سطح ابتدایی هستیم. قبل از اینکه وارد کیفیت و چند و چون استفاده از این فناوری در حوزه مشاغل شویم، باید زیرساخت‌های آن در کشور فراهم شود. در حال حاضر ما مشکلات ساختاری در ارتباط با توسعه فناوری اطلاعات داریم. تا وقتی این مشکلات پابرجا باشد، بهره‌برداری اصولی از هوش مصنوعی در ارتباط با توسعه مشاغل و استفاده آن‌ها از این فناوری به اعتقاد بنده خیلی نمی‌تواند راه به جایی ببرد. به عنوان مثال امروز در موضوع پهنای باند اینترنت بسیاری از مشاغلی که با اینترنت سروکار دارند و به نوعی ماهیت فعالیت آن‌ها با این موضوع گره خورده، با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند و به‌رغم اینکه نسل پنجم در کشور آمده و یا فیبر نوری توسعه پیدا کرده، اما هنوز معضلات ریشه‌ای در این حوزه به قوت خود باقی است.

هوش مصنوعی چه تأثیرات مثبتی بر توسعه کسب‌وکارها در کشور دارد ؟

این فضا می‌تواند فرصت‌های شغلی گسترده‌ای ایجاد کند که برخی از آن‌ها واقعاً جدید است و می‌تواند دنیای نوینی را هم به لحاظ افزایش ظرفیت‌های اشتغال و هم رشد سهم بخش اقتصاد دیجیتال از سهم کل کیک اقتصاد رقم بزند. از سوی دیگر مسئله تسهیل‌گری و تغییر و تحولی است که فناوری‌های نوین می‌توانند در مشاغل سنتی ایجاد کنند. این موضوع در پدید آمدن مشاغل جدید و تغییراتی که شغل‌های موجود با آن روبه‌رو می‌شوند مؤثر است. هوش مصنوعی به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند و بهره‌وری را افزایش می‌دهد. در حال حاضر متأسفانه با توجه به وضعیتی که در کشور ما وجود دارد، هیچ‌یک از این اتفاقات را نمی‌توان رقم زد.

دلیل این مسئله چیست؟

علت آن به همان زیرساخت‌هایی که گفتم برمی‌گردد. در حال حاضر در بسیاری از دانشگاه‌های جهان، هوش مصنوعی در حال تدریس است، اما در کشور ما عملاً این موضوع مغفول مانده است. امروز یک رقابت بسیار گسترده و جدی بر سر توسعه این فناوری در دنیا شکل گرفته؛ چراکه می‌تواند شکوفایی اقتصادی را برای تمام کشورها به ارمغان بیاورد و دنیای جدیدی را به لحاظ تأمین منافع ملی تعریف کند. اگر ما نتوانیم برای این موضوع برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کنیم، در عین حال که تحت‌تأثیر قرار می‌گیریم و از دنیا عقب می‌مانیم، باعث می‌شود که روی تمام جنبه‌های زندگی مردم و در عین حال توسعه کشور اثرگذاری داشته باشد، زیرا هنوز در مراحل ابتدایی راه هستیم. اگر در مدارس ما فناوری‌های جدید به‌صورت اصولی آموزش داده شود، قدر مسلم نسل آینده، موجبات پیشرفت بیشتر کشور را فراهم می‌آورد.

عقب ماندن از فناوری‌های نوین برای کسب‌وکارها چه تبعات و خساراتی در پی خواهد داشت؟

در این رابطه به عنوان مثال بسیاری از مشاغل سنتی هستند که حوادث ناشی از کار هزینه‌های بسیار بالایی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند و یا اینکه بخش زیادی از اقتصاد کشور بدون بهره‌وری است. بدون‌شک استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند این تهدیدها را به فرصت تبدیل کند. اگر در این مسیر حرکت نکنیم، آسیب می‌بینیم و از دنیا عقب می‌مانیم.

با ورود هوش مصنوعی در سال‌های آینده، چه مشاغلی در ایران می‌تواند از بین برود یا کم‌رنگ شود؟

تجربه نشان داده که یکی از بخش‌هایی که به سرعت از فناوری‌ها استفاده می‌کند و تأثیرپذیری دارد، بخش‌های خدماتی است. این اتفاق برای ما بسیار مهم است؛ چراکه اقتصاد ایران بخش عمده‌اش خدمات‌محور است. به‌نوعی سهم زیادی از ظرفیت‌های شغلی ما، یعنی حدود 53درصد در بخش خدمات است. بنابراین اگر از این امکانات استفاده نکنیم، زود آسیب می‌بینیم، اما اگر به‌موقع از آن بهره‌برداری کنیم، ثمرات آن را خواهیم دید. همچنین در بخش‌های صنعت و کشاورزی هم هوش مصنوعی می‌تواند قابلیت‌های بسیاری داشته باشد. در این بخش‌ها ابزارآلات و ماشین‌ها کار می‌کنند و یکی از امتیازات و تمایزات هوش مصنوعی این است که می‌تواند فکر کند و خلاقیت و نوآوری‌ ایجاد کند. بنابراین استفاده از هوش مصنوعی در آینده اقتصاد ایران یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است که گریزی از آن نیست، پس بهتر است هرچه زودتر در این مسیر گام برداریم، تا بتوانیم از تأثیرات مثبت آن استفاده کنیم و کمتر آسیب ببینیم.