غلامعلی رحیمی در گفت‌وگو با آتیه آنلاین با بیان اینکه الگوی روابط میان دو کشور در زمینه تامین انرژی جهانی متاثر از وضعیت طبیعی و راهبردی در قالب رقابت توصیف می‌شود، عنوان کرد: با وجود سیاست اوراسیاگرایی و حفظ استیلای سنتی روسیه در مناطق و مطرح بودن ایران به عنوان رقیب برای این کشور، امکان همکاری میان روسیه و ایران در رابطه با مسیرهای انتقال انرژی وجود دارد. سیاست روسیه در راستای دستیابی به بازارهای بیشتر در آسیا از قبیل هند و پاکستان و بهره‌گیری از نزدیکی و مجاورت ایران با این کشورها، امکان این همکاری را میسر می‌سازد. همچنین با توجه به نقش مهم و مثبت روسیه در GECF و اوپک‌پلاس در شرایط کنونی، از جمله تحمیل تحریم‌های ظالمانه آمریکا بر ایران و روسیه، تقویت همگرایی و همکاری دو کشور بسیار مهم و تاثیرگذار است.

وی محورهای همکاری میان دو کشور ایران و روسیه را در سه بخش تبادل کالاها و خدمات انرژی، تبادل مواد و منابع اولیه و ثانویه انرژی و در نهایت تبادل دانش انرژی و توسعه و مشارکت در پژوهش و مطالعات انرژی برشمرد و در ادامه به توضیح مختصری درباره هر یک از محورها اشاره کرد.

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی افزود: با توجه به تجارب بالای ایران و روسیه درحوزه انرژی و وجود منابع سرشار در این کشورها، استفاده از وسایل و کالاهای انرژی و خدمات مرتبط با آنها در این کشورها دارای مزیت نسبی بالائی است. کالاهای انرژی شامل انواع وسایل گرمایشی و برودتی، انواع توربین‌ها، انواع فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی (متناسب با مزیتی که هریک از این کشورها در تولید این محصولات دارند) و توسعه مبادلات سوآپی در حوزه خدمات انرژی، محدوده متنوعی از فعالیت‌هاست و می‌تواند مشتمل بر ممیزی انرژی، طراحی، مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری، اجرا و راه‌اندازی، راهبری و نگهداری، آموزش، پایش و صحه‌گذاری باشد.

رحیمی به موضوع تبادل مواد و منابع اولیه و ثانویه انرژی اشاره و اظهار کرد:  استفاده از پتانسیل‌های موجود در این کشورها هم از حیث مواد و منابع و هم به جهت برخورداری از موقعیت جغرافیایی و سیاسی دو طرف در صادرات یا تولید کالاها و سرمایه‌گذاری‌های مشترک در داخل دو کشور و یا در کشور ثالت با برخورداری از مزیت‌های طرفین با تأسیس شرکت‌های مشترک پیمانکاری برای ساماندهی به تولید و تجارت دو طرف بسیار مؤثر است.

وی ادامه داد: تبادل مواد و منابع اولیه انرژی می‌تواند فراهم آوردن زمینه‌های تبادل انواع مواد و منابع اولیه انرژی دو طرف مانند نفت، گاز، زغال و همچنین منابع اولیه تجدیدپذیر انرژی شامل انرژی‌های بادی، آبی، خورشیدی ژئوترمال و ... باشد. همچنین سوخت‌های ثانویه می‌تواند تبادل برق مازاد بر نیاز بخصوص در شهرهای همجوار و تسهیل برای صادرات برق و ایجاد امکانات و زمینه‌ای لازم برای صدور به کشور ثالث باشد.

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی از تبادل دانش انرژی، توسعه و مشارکت در پژوهش و مطالعات انرژی به عنوان سومین آیتم از زمینه‌های همکاری مشترک ایران و روس‌ها یاد کرد و افزود: دو کشور در حوزه تولید، توزیع و تکنولوژی‌های مرتبط با هر یک و همچنین در حوزه‌ها و زمینه‌های تکنولوژی مصرف دارای تجاربی هستند که بکارگیری آنها می‌تواند زمینه مناسبی برای همکاری فی مابین باشد.

رحیمی استفاده از ظرفیت‌های دانشی، پژوهشی و مطالعاتی دو کشور را یکی از محوری و اساسی‌ترین و در عین حال ساده ترین روش‌ها برای توسعه تبادلات برشمرد و خاطر نشان کرد: متأسفانه به این نوع از همکاری های دوجانبه تاکنون توجهی نشده است. حال آنکه این ویژگی می‌تواند علاوه بر دستاوردهای مستقیم حاصل از مطالعات به شناخت و تسهیل تبادلات تجاری و عادی‌سازی بهتر آنها نیز کمک کند.

وی ادامه داد: ظرفیت‌های پژوهشی و مطالعاتی نیز بسیار وسیع است و می‌تواند در طیف گسترده‌ای شامل مطالعات بازار، مدلسازی و ارائه چشم‌اندازهای مشترک برای انرژی جهان و توسعه مطالعات فنی و مهندسی در حوزه‌های مختلف مورد درخواست طرفین باشد.

مهار تحریم با راهبرد نفتی روس‌ها

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به مقوله تکراری تحریم‌ها و آسیب‌پذیری ایران نسبت به این مسئله اشاره کرد و یادآور شد: روسیه اقتصاد مبتنی ‌بر نفت خود را در سال‌های اخیر به سمت توسعه گاز پیش برده و موفق به اتخاذ سیاست‌های راهبردی در این زمینه شده، به‌صورتی‌که بخشی از تحریم‌ها را نادیده گرفته است. با توجه به دغدغه ایران و روسیه در حوزه تحریم و اقتصاد نفت‌محور این دو کشور، به ‌نظر می‌رسد در حوزه انرژی خصوصا نفت باید به بررسی کارایی سیاست‌های راهبردی روسیه و بهره‌گیری از آن پرداخت.

رحیمی تصریح کرد: اروپا سهم قابل توجهی از واردات گاز خود را به روسیه تخصیص داده است؛ اما با بروز بحران اوکراین، تنوع‌بخشی صادرکنندگان گاز را نیز در دستور کاری‌ خود قرار داد. باوجوداین، وابستگی زیاد اروپا به روسیه در این زمینه سبب شده است که نگاه همکاری حداقلی در میان آنها وجود داشته باشد و این مهم می‌تواند زمینه بهره‌مندی ایران را فراهم آورد. درواقع تهران می‌تواند از سیاست تنوع‌بخشی اروپا ازیک‌سو و فناوری و دانش روسیه ازسوی‌دیگر بهره لازم را ببرد.

وی درباره اینکه تا چه اندازه اطمینان خاطر برای توافق در حوزه انرژی میان دو کشور وجود خواهد داشت، افزود: بر اساس مطالعات صورت گرفته تا سال ۲۰۵۰ میلادی، گاز همچنان به عنوان یک سوخت پاک و قابل رقابت ازلحاظ قیمت در سبد سوختی جهان با سهم ۲۸ درصدی نقش بسزایی بازی خواهد کرد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰ تولید و مصرف گاز طبیعی به بیش از ۵ هزار و ۹۰۰ میلیارد مترمکعب در سال افزایش خواهد یافت. لذا یکی از زمینه‌های تعاملات می‌تواند تقویت همکاری‌ها در مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF)  باشد. با توجه به جایگاه برجسته ایران و روسیه در بازار جهانی گاز طبیعی از حیث ذخایر و تولید، تقویت همکاری این دو کشور در GECF  می‌تواند زمینه تعامل بیشتر آنها در صنعت گاز ایران را بهبود بخشد.

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی اظهار کرد: بر این اساس نقش و جایگاه مجمع کشورهای صادرکننده گاز به عنوان نهادی بین‌المللی در نقش‌آفرینی بازار، بویژه برای ایران به عنوان دارنده دومین ذخایر عظیم گازی جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لذا نحوه عملکرد و تعاملات کشور در این حوزه و نحوه نقش‌آفرینی به عنوان بازیگری فعال در حوزه دیپلماسی گازی، در جهت منافع ملی و امنیت کشور تاثیرگذار خواهد بود.

سه قطب مطرح تامین گاز

رحیمی به نقش تاثیرگذار ایران و روس‌ها در معادلات آینده بازار جهانی اشاره کرد و گفت: با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز، قطعا ایران و روسیه نقش اصلی را در معادلات آینده بازار جهانی انرژی ایفا می‌کنند. روسیه با در اختیار داشتن بیش از ۹/۱۹ درصد ذخایر گازی، بیشترین سهم از ذخایر گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارد و ایران هم پس از روسیه در جایگاه دوم قرار دارد.

وی افزود: روسیه یکی از عمده‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی در جهان است که به دلیل تأمین بخش قابل ملاحظه‌ای از گاز مورد نیاز جهان، حق حاکمیت خود بر منابع انرژی را به رسمیت شناخته و قیمت‌گذاری بر حامل‌های انرژی را به رأی و سلیقه خود انجام می‌دهد. در این میان قطر، دقیقا در نقطه مقابل روسیه قرار دارد به طوری‌که با کم‌ترین مقاومت، راهکارهای ارائه شده از سوی قدرت‌ها را برای فروش و واگذاری گاز تولیدی خود به کمترین قیمت می‌پذیرد. از سوی دیگر، ایران است که باید علاوه بر تأمین بخشی از نیاز اقتصادی خود از طریق فروش گاز، بازارهای مناسبی را نیز بیابد تا مانند قطر، گاز خود را با قیمتی بسیار پایین‌تر از ارزش واقعی آن ارائه نکند. این سه قطب مطرح تأمین گاز هر یک با اعمال شیوه‌های خاصی، بر قیمت‌گذاری گاز تأثیر می‌گذارند. حال‌آن‌که دیگر صادرکنندگان گاز به دلیل نقش کمرنگ خود در تأمین گاز مورد نیاز جهان، بسیار منفعلانه عمل می‌کنند و بیشتر پیرو روند قیمت‌گذاری با طرفین خود هستند. این ناهمگنی تاکنون نتیجه‌ای جز آشفتگی بازارهای جهانی گاز نداشته است و در این میان به نظر می‌رسد کارکرد سازمانی برای قیمت‌گذاری و نظارت بر عرضه گاز، می‌تواند بسیار راهگشا باشد.

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در ادامه اظهارات خود توضیح داد: با توجه به همکاری دو کشور روسیه و قطر در عرصه صادرات گاز طبیعی و رقابت آنها با ایران، سیاست‌گذاران انرژی کشور می‌بایست سیاست‌های این دو کشور را در حوزه صادرات گاز به دقت دنبال کرده و زمینه‌های تعامل و همکاری با این دو صادرکننده بزرگ مجمع و بازار جهانی را فراهم سازند. از بین کشورهای عضو مجمع تنها کشورهای قطر و روسیه می‌توانند در شرایط موجود نقش ناظم بازار را ایفا کنند. کشور روسیه می‌تواند به دلیل دسترسی به بازار بزرگ اروپا سیاست‌های کنترلی را در بخش خط لوله اتخاذ کند و کشور قطر نیز با توجه به زیرساخت‌های صادرات ال‌ان‌جی این کشور امکان کنترل بازار را با هدف تامین منافع کشورهای عضو مجمع در بخش ال‌ان‌جی دارد. در این میان کشور ایران با توجه به ذخایر عظیم گاز طبیعی، دسترسی به بازارهای بزرگ مصرفی در شرق و غرب کشوربه‌ویژه اروپا، هند، پاکستان، افغانستان، عراق، چین و ...دارد. در واقع ایران در مرکز بازارهای بزرگ مصرفی است و همچنین دسترسی به آب‌های آزاد می‌تواند نقش کنترلی را در بازار جهانی گاز در هر دو حوزه خط لوله و ال‌ان‌جی ایفا کند. بنابراین در راستای ایجاد نظم در بازار، می‌بایست با هر دو کشور قطر و روسیه همکاری توام با نظاره‌گری مستمر برقرار کرد.

رحیمی تصریح کرد: روسیه به دلیل مزایا و نقاط قوت بسیاری که از منظر ذخایر، توان صادرات، مسیرهای صادراتی، تسلط بر بازار اروپا و تکنولوژی تولید و صادرات گاز در اختیار دارد، به احتمال بسیار زیاد به‌عنوان رهبر یا حداقل به‌عنوان هماهنگ‌کننده در این سازمان مطرح خواهد بود و طبیعی است که از نفوذ خود در این سازمان برای افزایش قدرت چانه‌زنی در برابر آمریکا و اروپا در سطح جهان استفاده خواهد کرد.

تشـکیل یـک باشـگاه انـرژی

وی از تقویت همکاری‌های ایران و روسیه در چارچوب سازمان شانگهای اشاره کرد و گفت: بـر اسـاس آمـار گمـرک ایـران، تجـارت غیـرنفتـی ایـران با کشـورهای عضـو سـازمان شانگهای در سـال ۱۳۹۹ از ۲۳ میلیـارد دلار گذشـت که در صـورت رفـع تحریـم‌هـا و احیـای بازارهـای صادراتـی نفـت، حجم تجـارت (نفتی و غیر نفتی) می‌تواند به سـرعت به بیـش از ۸۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کند.

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی افزود: حفـظ و گسـترش بازارهـای صادراتـی نفـت ایـران یکی از مهمترینِ این فرصت‌ها محسوب می‌شود. در نظر داشته باشید تـا بیـش از شـروع تحریـم‌هـای آمریـکا، بیـش از ۷۰ درصـد نفـت ایـران بـه کشـورهای عضـو ایـن سـازمان صـادر مـی‌شـد. در سـازمان شـانگهای دو قـدرت اقتصـادی در حـال ظهـور (چیـن و هنـد) نیـاز شـدیدی بـه واردات انـرژی دارنـد و ایـران بـا در اختیـار داشتن ذخایـر عظیم نفت و گاز جهان مـی‌تواند به تامیـن کننـده پایـدار ایـن انـرژی تبدیل شـود.

رحیمی اذعان کرد: روسـیه در سـال ۲۰۰۷ پیشـنهاد تشـکیل یـک باشـگاه انـرژی را مطـرح کرد که مبـادلات انـرژی را در میان اعضا تقویـت خواهد کرد. هرچند این تشـکیلات هنوز در ابتدای راه اسـت؛ اما با توجه به حضور ایران و روسـیه – با بیشـترین ذخایر انرژی فسـیلی- و دو بازار مصرف بزرگ چین و هند، پتانسـیل اعضا برای تشـکیل یک باشـگاه انرژی و تاثیرگذاری بر بازار جهانی انرژی بسـیار بالا اسـت.

وی به پـروژه‌هـای مشـترک سـازمان در زمینـه انـرژی اشاره کرد و با بیان اینکه این پروژه‌ها دارای اولویـت بـالا هسـتند، گفت: پروژه‌ها شـامل کشـف، اسـتخراج و بهره‌بـرداری از حوزه‌های نفت و گاز و اسـتفاده مشـترک اعضا از منابع آب شـیرین هستند. با توجه به وضعیت فعلی ایران که بخش نفت و گاز کشور با تحریم مواجه شده است و با توجه به وضعیت منابع نفت و گاز، تولید و مصرف نفت و گاز کشورهای عضو SCO، و با توجه به سناریوی خالص انتشارات صفر مطرح شده در اجلاس پاریس، پیوستن به باشگاه انرژی SCO، می‌تواند بازار مناسبی برای نفت و گاز ایران به وجود آورد و در عین دور زدن تحریم‌ها، موجب ایجاد رابطه نزدیک‌تر ایران چه از منظر انرژی و چه از منظر اقتصادی با کشورهای منطقه به ویژه چین و هند شود.

رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به اهم زمینه‌های همکاری ایران و روسیه در بخش انرژی با توجه به نیازهای راهبردی صنعت نفت و گاز ایران اشاره کرد و افزود: همکاری در تاسیس شرکت‌های مشترک برای فعالیت‌های مشترک، بررسی فروش نفت خام دو کشور در بورس‌های طرف مقابل، بررسی تاسیس بانک مشترک انرژی و صندوق مشترک انرژی، همکاری میان روسیه و ایران برای اکتشاف، بهره‌برداری و توسعه ذخایر گازی حوزه خزر، مشارکت در طرح‌های توسعه میدان‌های گازی پارس جنوبی و شمالی میدان گازی کیش و همکاری برای اجرای طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در ایران، همکاری دو کشور برای احداث خطوط لوله انتقال نفت و گاز و همکاری‌های مشترک نفت و گاز دو کشور در دریای خزر، تقویت همکاری در بخش انرژی در چارچوب سازمان شانگهای، رفع نیازهای تکنولوژیک شدید ایران برای توسعه میادین خود و ایجاد واحدهای مایع‌سازی گاز طبیعی، توسعه‌ زیرساخت‌های صادراتی ایران که از نقاط ضعف کشور محسوب می‌شود، رایزنی جهت عقد قراردادهای صادرات/ واردات و ترانزیت در راستای بهبود تراز گازی کشور، و افزایش منافع و امنیت ملی، تمرکز بر همکاریهای فناورانه در حوزه تولید، تزریق، انتقال، توزیع و تبدیل گاز طبیعی (LNG)، سیاست روسیه در راستای دستیابی به بازار های بیشتر در آسیا از قبیل هند و پاکستان و بهره گیری از نزدیکی و مجاورت ایران با این کشورها و استفاده از علاقه‌مندی روسیه برای توسعه میدان گازی کیش و انتقال گاز از خط لوله پیشنهادی چابهار به هند که می‌تواند فرصت خوبی برای همکاری دو کشور باشد.

به گزارش آتیه‌آنلاین، وزیر نفت صبح سه‌شنبه (۲۸ دی‌ماه) با هدف گسترش روابط همکاری با روسیه، تهران را به مقصد مسکو ترک کرد. ترکیب مدیران نفتی همراه جواد اوجی، وزیر نفت حکایت از آن داشت توسعه بخش بالادستی صنعت نفت و گاز مهم‌ترین اولویت هیئت ایرانی در مذاکره با شرکت‌های روسی خواهد بود.

بررسی راه‌های گسترش مناسبات اقتصادی، رفع موانع بانکی، گمرکی و زیرساختی، تقویت همکاری تهران و مسکو در حوزه نفت و انرژی و سرمایه‌گذاری مشترک در طرح‌های زیربنایی انرژی، تاکید بر نقشه جامع و کامل همکاری با روسیه که از سوی ایران در بخش بالادست (توسعه میدان‌های نفت و گاز)، بخش پایین‌دست (توسعه پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی) همچنین انتقال تجهیزات و فناوری راهبردی صنعت نفت از جمله دستاوردهای این سفر بود.

کشورمان در این سفر با توجه به زیرساخت‌های موجود آمادگی خود را برای تجارت و سوآپ گاز از روسیه به ایران و دیگر کشورهای همسایه اعلام کرد، همچنین پیشنهادهایی در زمینه تبدیل گاز به ال‌ان‌جی و صادرات در قالب آن ارائه کرد؛ همچنین در این سفر مقرر شد از توان شرکت‌های روسی در ساخت تجهیزات و انتقال فناوری استفاده شود، همچنین پیشنهاد شد شرکت‌های دو کشور با تأسیس کارخانه مشترک در ایران و تولید تجهیزات، افزون بر استفاده در ایران، آن را صادر کنند.

سرانجام چند سند مهم با روس‌ها برای توسعه میدان‌های نفت و گاز، پتروپالایشگاه و انتقال فناوری امضا شد که وزیر نفت معتقد است مردم آثار این توافق‌ها را به‌زودی خواهند دید.