زنجان ظرفیت های بسیار خوبی در بخش های مختلف دارد که در این میان صنعت فرش این استان قدمت بسیار طولانی دارد بطوری که در سال های نه چندان دور دارهای قالی و نقش و نگارهای نقش بسته بر آن ها را می شد در گوشه و کنار اغلب خانه های روستایی و حتی شهرهای آن دید.

فرشبافی علاوه بر ثمرات اقتصادی برای خانوارها، ذوق و هنر بافندگانشان را به رخ می کشید اما اکنون دیگر مثل سابق خبری از آن دارها و نقش ها و طرح ها نیست و شمار قابل توجهی از بافندگان، دارها را جمع کرده و قلاب هایشان را زمین گذشته اند.

 کارشناسان امر معتقدند نبود واحدهای تولید مواد اولیه و همچنین عرضه این مواد با کیفیت پایین، مهمترین مشکل فعالان فرش دستبافت در استان زنجان به شمار می رود  و از طرفی عدم اختصاص اعتبار و کمک‌های دولتی در بیمه قالیبافان، رکود حاکم بر بازار، استقرار بیش از ۹۰ درصد دارهای قالیبافی در منازل و پایین بودن تعداد کارگاه‌های متمرکز و کمبود اعتبارات برای پرداخت تسهیلات سرمایه ثابت و سرمایه در گردش و از همه مهمتر از استفاده از مواد نامرغوب نیز بخش دیگری از مهمترین مشکلات هنر- صنعت فرش دستبافت استان زنجان به شمار می رود.  

به گفته رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان مجموع صادرات فرش دستبافت استان زنجان سالانه ۱۲ میلیون دلار است که از لحاظ آماری در مقایسه با ۵۹ هزار و ۷۰۰ بافنده، متناسب نیست.

ناصر فغفوری خاطرنشان می کند: ظرفیت های خوبی در این استان در زمینه تولید فرش دستباف وجود دارد که توسعه این بخش می تواند نقش مهمی در ارزآوری داشته باشد.

وی می گوید: از اسفند سال گذشته با شیوع کرونا و تشدید تحریم ها، تولید و صادارت فرش در استان کاهش یافته است و پیش بینی می شود سایه این مشکلات در سال جاری نیز بر سر صنعت فرش در استان باقی بماند.  

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت و استان زنجان با بیان اینکه وضعیت تولید فرش به طور معمول رابطه مستقیمی با صادرات دارد، می گوید: در این شرایط به واسطه مشکلات حاصل از تحریم ها و موانع در نقل و انتقال ارز، میزان تولید فرش نیز کاهش یافته است.

سیدمحسن جعفری اظهار می کند: در چند سال اخیر سالانه حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ هزار مترمربع فرش توسط افراد بومی استان و نیز سرمایه گذاران غیر بومی در زنجان تولید می شود و این در حالی است که سال های قبل تر از این، میزان تولید در این بخش بالغ بر ۱۵۰ هزار مترمربع بود.

جعفری با اشاره به تولید و بافت فرش ابریشمی در استان زنجان می گوید: پیش از دهه ۵۰ خورشیدی بافت چنین فرش هایی در استان زنجان مرسوم نبود و بافندگان زنجانی طرح و نقشه این نوع فرش را از قم وارد استان کردند و اکنون نیز فرش ابریشمی که در زنجان تولید می شود به لحاظ بافت مثل فرش ابریشم قم است.

وی اظهار می کند: در گمرک نیز سه عنوان در جدول ارزیابی فرش های ابریشمی تولیده شده در کشو وجود دارد که شامل فرش قم، فرش اصفهان- کاشان و فرش تبریز است، یعنی فرش های ابریشم که در هر جای کشور از جمله زنجان تولید می شود، در قالب این جدول ارزیابی ارزش گذاری می شود و چون به نوعی فرش ابریشم قم برند  فرش ابریشم ایران است، تاجران و صادر کنندگان نیز ترجیح می دهند محصولاتشان تحت نام این برند قرار دهند و به قیمت بالاتری بفروشند.

جعفری با بیان اینکه ۴۵ درصد تولید فرش ابریشم استان زنجان شامل فرش های ابریشمی است، می افزاید: ۴۲ درصد تولیدات نیز شامل فرش پشمی درشت بافت، هفت درصد ریز بافت کرک و مابقی نیز در قالب تابلو فرش است.

وی به شمار فعالان بخش فرش و قالیبافی در استان اشاره کرده و می افزاید: حدود ۶۳ هزار قالیباف در زنجان به صورت فصلی، نیمه و قت و تمام وقت مشغول فعالیت هستند.  

جعفری شمار قالبیافان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی در استان را ۶ هزار نفر اعلام کرده و خاطرنشان می کند: این رقم راضی کننده نیست و دست کم باید ۲۰ هزار نفر باشد.

وی ادامه می داد: از آنجا که ۲۰ درصد سهم کارفرما در بیمه قالیبافان از سوی دولت تامین می شود، با افرایش سالانه حداقل دستمزدها مبلغ حمایتی دولت نیز باید افزایش پیدا کند، بنابراین تحت پوشش قرار دادن فعالان قالیبافی اعتبار سنگینی می خواهد ولی تحت تاثیر شرایطی که در آن هستیم، درآمدهای دولت محدود شده است ولی با همه این اوصاف تلاش ما این است که قالیبافان جدید متقاضی را نیز تحت پوشش قرار دهیم.

استفاده از مواد اولیه نامرغوب بلای صنعت فرش زنجان

معاون بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان استان در این خصوص می گوید: تشکیل کمیته فرش دستبافت زیر مجموعه کارگروه اشتغال و سرمایه‌گذاری مورد توجه بوده و در استان زنجان این کمیته در قالب گروه کاری تشکیل شده و باید به توسعه تولید فرش دستباف در استان بیشتر توجه شود.

امیرعلی مسیبی با اشاره به عرضه مواد اولیه با کیفیت پایین توسط برخی فروشندگان اضافه می کند: در این خصوص اقداماتی انجام گرفته ولی به لحاظ مشکلات و مسائل قانونی برخورد قاطع انجام نمی گیرد و متاسفانه معضلات همچنان پابرجاست.

معاون بازرگانی سازمان صمت استان زنجان با اشاره به راهکارهای پیشنهادی برای رفع و کاهش مشکلات این قشر در استان اظهار می کند: متاسفانه عرضه مواد اولیه نامرغوب مشکلاتی را برای صنعت فرش استان ایجا کرده است که در این راستا پیشنهاد شد که با تدوین استاندارد اجباری برای مواد اولیه مورد مصرف در فرش دستباف رخ دهد.

به گفته  این مسوول، متاسفانه مواد اولیه ای که مورد استفاده قرار می گیرد، فاقد استاندار اجباری است و بحث برخورد با عرضه کنندگان مواد اولیه نامرغوب با همکاری دستگاههای بین بخشی به ویژه تعزیراتی با مشکل مواجه کرده است.

وی اظهار می کند: متاسفانه این موضوع خود آسیب به کیفیت محصولات تولیدی استان  وارد کرده و برخورد با واحدهای صنفی عرضه مواد اولیه نامرغوب امری مهم در این صنعت به شمار می رود که همکاری های بین بخشی می تواند بسیار خوب و مثبت باشد.

این مسوول خاطرنشان می کند: به این مهم باید توجه داشت عمده عرضه مواد نامرغوب مواد اولیه فرش در روستاها و منزل مورد استفاده قرار می گیرد که می تواند عوارض جسمی متعددی برای بافندگان به دنبال داشته باشد و بر این اساس از مرکز بهداشت استان خواسته شده در کنار این موضوع مهم باشند، تا بتوان با عرضه کنندگان برخورد و مدیریت لازم را انجام داد.

وی  اظهار می کند: عدم اختصاص اعتبار کمک های دولتی به سازمان تامین اجتماعی در خصوص بیمه قالیبافان و شاغلان صنایع دستی برای متقاضیان جدید مشکل آفرین شده است و متاسفانه به دلیل عدم اختصاص اعتبار امکان افزایش بیمه این قشر ازسوی تامین اجتماعی وجود ندارد و در عمل قالیبافان نمی توانند برای ادامه کار به پوشش بیمه ای خود مبادرت کنند.

این مسوول ادامه می دهد: نبود واحدهای تولیدی مواد اولیه و نبود بازار، وضعیت ناخوشایند صنعت فرش را رقم زده و از طرفی به دلیل اعمال تحریم ها، کاهش خرید مصرف کنندگان را به دنبال داشته که شیوع ویروس نیز عاملی مهم در تشدید این مساله بوده است.

وی اظهار می کند: بر این اساس شیوع ویروس کرونا در این استان نیز موجب تعطیلی کارگاههای متمرکز فرشبافی شده و در زمان حاضر بیش از ۹۰ درصد دارهای قالیبافی استان زنجان در منازل مستقر شده و از طرفی پایین بودن تعداد کارگاههای متمرکز موجب شده اعمال نظارت و مدت سفارش برای تولیدات نیز روند نزولی داشته باشد.

مسیبی کمبود اعتبارات به منظور پرداخت تسهیلات در قالب سرمایه ثابت و در گردش به تولید کنندگان و بافندگان، افزایش قیمت تمام شده تولیدات به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و دستمزد ناشی از افزایش نرخ ارز، کاهش ارزش پول ملی، کاهش استقبال نسل جدید از اشتغال در حیطه قالیبافی بخاطر پایین بودن دستمزد، کاهش جمعیت خانوارها، نگاه منفی به این حرفه به عنوان شغل سخت و زیان آور در میان مردم، افزایش سواد نسل جدید و علاقه مندی آنها به مشاغل اداری، خدماتی و صنعتی را از جمله معضلات این صنعت ذکر کرد.

 اقدامات در حد توان انجام گرفته اما کافی نیست

این مسوول با اشاره به اهم برنامه ها و اقدامات حمایتی دولت در این راستا می افزاید: در این خصوص حمایت ها و تسهیلاتی در قالب اعتبارات مشاغل خانگی، برگزاری دوره های  آموزشی بهبافی فرش برای بافندگان فرش در روستاها، پرداخت ۲۰ تا ۵۰ درصدی هزینه های مشارکت شرکت کنندگان در نمایشگاههای خارج از کشور مورد تایید مرکز ملی فرش ایران از جمله اقدامات انجام گرفته است.

وی اظهار می کند: برگزاری المپیادهای دانش آموزی، دانشجویی رشته فرش بصورت استانی و کشوری، انجام طرح های تحقیقاتی مطالعاتی در حوزه فرش دستباف، حمایت از برگزاری نمایشگاههای داخلی، اجرای بیمه قالیبافان خانگی فاقد کارفرما با تعیین حق بیمه سهم کار فرما، تنظیم تفاهم نامه با صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و کشاورزان به منظور برخورداری بافندگان فرش دستباف از مزایای صندوق و ارسال مشخصات یک‌هزارو ۵۱۰ متقاضی به مرکز ملی فرش ایران از دیگر اقدامات در این خصوص بوده است.

مسیبی معافیت مالیاتی تمامی تولید کنندگان فرش دستباف، پیگیری تصویب قانون بیمه شاغلین صنایع دستی شناسنامه دار و پیگیری سطح داخلی و خارجی نشان های جغرافیایی فرش دستباف کشور به منظور جلوگیری از کپی برداری کشورهای رقیب، پیگیری اخذ مجوز ایجاد پایانه صادراتی مرکز فرش استان را از دیگر اقدامات برشمرد.

وی اظهار  می کند: یکسری اقدمات نیز در سال جاری نظیر صدور مجوز تولید فرش بصورت کارگاهی و غیر  متمرکز، مجوز مشاغل خانگی بصورت مستقیم و پشتیبان به تعداد ۲۱۲ فقره، معرفی قالیبافان به بیمه صندوق تامین اجتماعی ۱۱ نفر، صندوق بیمه کشاورزان و روستایی استان نیز ۵۲ نفر  بوده است.

این مسوول ادامه می دهد: ثبت نام معرفی قالیبافان متقاضی  بیمه اجتماعی کشاوزان و روستاییان به مرکز ملی فرش ایران جهت برقرای بیمه بازنشستگی به  ۱۲۰ نفر، انجام بازرسی مشترک از کارگاههای قالیبافان بیمه شده ۶۵۳ مورد، معرفی تولید کنندگان و قالیبافان به اداره کل تعاون، کار ور فاه اجتماعی استان جهت بهره مندی از تسهیلات اعتبارت مشاغل خانگی به تعداد ۷۶ نفر  به میزان ۱۳ هزار و ۶۰۰ میلیون ریال  انجام گرفته است.

وی اضافه کرد: طی سال جاری معرفی قالیبافان به اداره کل امور روستایی شوراهای استانداری جهت برخورداری از تسهیلات مناطق محروم به ۸۳ نفر و به میزان اعتبار یک‌هزار میلیون ریالی انجام و پیگیری و اخد مجوز پایانه صادراتی فرش دستباف نیز ماه گذشته افتتاح شد و علاوه بر آن پیگیری بیمه تکمیلی درمان بیمه شده رخ داده است.

استفاده از مواد نامرغوب کیفیت فرش زنجان را به شدت کاهش داده است

رییس اتحادیه فرشبافان استان زنجان نیز در خصوص وضعیت کنونی صنعتی فرش استان ادامه می دهد: متاسفانه فروش مواد اولیه نامرغوب، جایگاه فرش زنجان در کشور را تحت تاثیر  خود قرار داده که این مهم به دلیل گران شدن مواد اولیه برای تولید رخ داده است.

جعفر نجفی می افزاید: متاسفانه مواد نامرغوب برای فرش از یکی از استان های کشور به دست بافندگان می رسد که به اصطلاح پشم دباغی‌شده یا پشم مرده، محسوب می شود و در واقع پشمی است که با روش‌های گوناگون دباغی از تخته پوست گوسفند کنده می‌شود.

وی  اضافه می کند: این پشم فاقد بسیاری از ویژگی‌های پشم زنده ازجمله لطافت، چربی و خاصیت برگشت‌پذیری است و به سبب نداشتن این استعدادها و خواص نباید در کار بافتن فرش مورد استفاده قرار گیرد که متاسفانه با فرآیندهایی فرشبافان آن را به قیمت ارزان می خرند و وجود این مساله موجب شده که کیفیت فرش زنجان بیش از گذشته کاهش یابد.

این مسوول بیشترین خریداران مواد اولیه نامرغوب برای بافندگی فرش را عموما  بافندگان در منزل عنوان می کند و ادامه می دهد: اغلب تولید کنندگان فرش در مراکز بزرگتر نسبت به این مساله توجه جدی داشته و مواد مرغوب تری را مورد استفاده قرار می دهند.

رییس اتحادیه فرشبافان استان زنجان با اشاره به اینکه اغلب فرش استان توسط استان های دیگر نظیر قم، تبریز و اصفهان تولید می شود، ادامه می دهد: بیشتر سرمایه‌گذاران این حوزه در استان قم بوده و در زنجان، سرمایه‌گذاری کرده اند و با پرداخت دستمزد به بافنده، وی را موظف می‌کنند تا فرش را پس از اتمام به سرمایه‌گذار تحویل دهد.  

نجفی با بیان اینکه ۹۰ درصد فرش دستبافت استان زنجان از این طریق فروخته می‌شود، می افزاید: ۱۰ درصد باقی‌مانده که سرمایه از خودشان بوده و اقدام به تهیه نقشه، ابریشم و سایر وسایل کرده و فرش می‌بافند نیز به دلیل نبود خریدار در زنجان، فرش خود را در قم به فروش می‌رسانند.

این مسوول با اشاره به اینکه بازار فرش در زنجان تا ۱۰ سال پیش، خوب بود و همه برای خود می‌بافتند و جهت فروش در مغازه‌ها جمع می‌شد، خاطرنشان می کند: اگر مانند ۱۰ سال پیش، سرمایه‌گذار بومی استان بوده و در داخل استان انبار داشته باشد مشتری از خارج از استان به زنجان می آید حتی اگر لازم باشد برای خرید فرش دستبافت زنجان چند روزی هم در استان می‌ماند تا جنس مورد علاقه خود را بخرد و سپس عملیات مربوط به صادرات را در تهران انجام دهد.

رییس اتحادیه فرشبافان استان زنجان وضعیت بازار فرش دستبافت استان را غم انگیر عنوان می کند و می گوید: ۶۰ درصد فعالان حوزه فرش در ۱۰ سال گذشته به دلیل وضعیت نامطلوب بازار، تغییر شغل داده و از آن ۴۰ درصد باقی‌مانده هم همانطور که گفته شد ۹۰ درصد برای سرمایه‌گذار بافته و ۱۰ درصد باقی‌مانده هم فرش خود را در قم یا تهران می‌فروشند و فرش ابریشم زنجان از آن استان‌ها صادر می‌شود.

وی اضافه می کند: زنجانی‌ها بهترین بافندگان فرش ابریشم هستند و تقریبا تمام فرش‌هایی که از قم صادر می‌شود حاصل دست بافندگان زنجانی است.

مشکل بیمه قالیبافان پابرجاست

نجفی همچنین در خصوص مشکلات قالیبافان زنجانی نیز می گوید: طبق سرشماری سال ۸۷ توسط اداره فرشِ اداره کل وقت بازرگانی استان زنجان ۶۷ هزار نفر برای پوشش بیمه تامین اجتماعی، شناسایی شد اما شمار بیمه‌شدگان به دلیل تغییر شغل به ۲۳ هزار نفر رسید.

وی می افزاید: متاسفانه سوء استفاده هایی در بین بیمه‌شدگان انجام گرفت اما بنا به دلایلی بیمه‌شدگان واقعی را نیز به صورت متوالی حذف کردند و اکنون شمار بیمه شده ها کمتر شده  که امیدواریم دولت نسبت به پوشش این قشر توجه کند.

 به گفته این مسوول، در زمان حاضر ۵۰ تا ۶۶ هزار بافنده در استان وجود دارد که برای برخی از این خانواده‌ها، فرشبافی به عنوان شغل مکمل در کنار کشاورزی محسوب شده و یا ۱۰۰ درصد محل درآمد برخی دیگر از این خانواده‌ها از محل فرش‌بافی است.

به گزارش ایرنا، حدود ۴۵ هزار نفر از فرشبافان در روستاها و مابقی در شهرها و حاشیه شهرهای استان زنجان از این محل کسب درآمد می‌کنند و تولیدات آنان در بیش از ۱۰۰ مغازه به فروش می‌رسد.